چارسو پرس: در هشتمین نشست نقد صحنه، تئاتر آبی مایل به صورتی نوشته و کارگردانی ساناز بیان ساعت ۱۷ روز شنبه ۱۴ بهمن ماه ۹۶ در سالن استاد ذوالفقاری فرهنگ سرای ارسباران نقد و بررسی شد.
بر اساس این گزارش، در این نشست نقد صحنه رسول نظر زاده «منتقد تئاتر» و بهزاد صدیقی «نمایش نامه نویس، پژوهش گر، مدرس تئاتر و دبیر سلسله نشست های نقد صحنه»، ساناز بیان«نویسنده و کارگردان تئاتر»، امین میری«بازیگر این تئاتر» و نسرین ریاحی پور «پژوهشگر انسان شناسی» درباره ی این اثر گفت وگو کردند.
این گزارش در ادامه می افزاید: در ابتدا بهزاد صدیقی «نمایش ناه نویس و پژوهشگر این نشست» با اشاره به این که ئاتر آبی مایل ب صورتی تئاتری است که می بایستی همه ی مسئولان و مدیران ارشد کشور اعم ز مدیر فرهنگی سیاسی،اجتماعی و هم چنین عموم مردم جامعه بینند، گفت: در تئاتر آبی مایل به صورتی ما برای نخستین با در قالب درام اجتماعی با پیشینهی پژوهشی، موضوع و مسئله ی هویت جنسی و تغییر جنسیت به تصویر و تماشا در می آید. به نظرم این تئاتر شعار نمی دهد و در دام کلیشه های رایج تئاتر مستند هم نمی افتد و تلاش بسیاری می کند تا به همه ی مخاطبانش آگاهی ببخشد. از طرفی می کوشد تا با زبان تئاتر، بخشی از مسائل مهم زندگی کسانی را در جامعه روایت کند که فراوش شده اند و هیچ کسی حاضر به شنیدن مسائل و مشکلات آنان نیست جز عده ی معدوی از روان کاوان و روان شناسان و جامعه شناسان.
صدیقی در ادامه ضمن بیان وجود شخصیت های متعدد که خانواده ها و افرادی از جامعه ی کنونی ایران که به نوعی درگیر مسئله ی هویت جنسی و تغییر جنسیت هستند گفت: جسارت نویسنده و کارگردان در این اثر ستودنی و قابل تحسین است.
دبیر سلسله نشست های نقد صحنه در ادامه این پرسش را از نمایش نامه نویس و کارگردان تئاتر آبی مایل به صورتی مطرح کرد که چگونه به سراغ این موضوع در پنج سال گذشته رفتید و کار را از کجا آغاز کردید؟
ساناز بیان در پاسخ به این پرسش گفت: پیشنهاد نوشتن و پژوهش درباره ی این تئاتر حدود سال 94 از طرف مسعود خلج زاده «یکی از پژوهشگران اصلی این تئاتر» مطرح شد. ایشان مدتی طولانی مشغول پژوهش بر روی این موضوع بود. از طرفی مادرم هم در این خصوص در مجله ی زنان سابق که توقیف شده بود با تعدادی از این گونه افراد مصاحبه کرده بود و درباره ی این سوژه صحبت کرده بود تا این که به همراه مسعود خلج زاده خودم با چنین شخصیت هایی و پژوهش درباره ی این موضوع روبه رو و درگیر شدم. از طرفی باید بگویم که جامعه ی ما جامعه ی جنسیت زده است و بیش از آن چه که باید هویتشان را می سازد. در چنین جامعه ای یا بایستی آبی آبی باشید یا صورتی صورتی. اگر آبی باشید از قدرتمندی و مردانگی برخوردارید و اگر صورتی باشید خب با مسایل بسیاری رو به رو خواهید بود که مردان کتر با آن رو به رو هستند. از سویی دیگر من هم با افرادی دارم کار می کنم که نگاه های جنسیت زده دارند.
این نمایش نامه نویس و کارگردان تئاتر با اجرای این تئاتر در بخش مسابقه ی الف موفق به دریافت تندیس بهترین تئاتر این بخش شده بود، در بخش دیگری از سخنان خود در این نشست گفت: برای پرداختن به این موضوع در تئاتر و هنر نیاز به جسارت زیاد است و هنرمند نبایستی برای کار کردن در این حوزه بترسد. ترس از مجوز نگرفتن یا با این جمله ی برخی مسئولان روبه رو شدن که صلاح نیست روی این موضوع کار کنید، نباید مانع از ادامه ی کار شود. ما برای مجوز این تئاتر از تابستان سال 95 اقدام کردیم و سرانجام با حضور در دفتر مدیریت مرکز هنرهای نمایشی «آقای مهدی شفیعی» و درخواست مجوز این اجرای این تئاتر از ایشان، و بازبینی و تأیید ایشان، مجوز تئاتر آبی مایل به صورتی در آذرماه 96 صادر شد.
او هم چنین در خصوص مشکلات در انجام پژوهش این موضوع اضافه کرد: در تحقیق و پژوهش میدانی برای انجام مصاحبه با افرادی که با تغییر جنسیت یا مسئله ی هویت جنسی بودند با مشکل رو به رو بودیم چون بسیاری از آنان مایل به مصاحبه نبودند. علاوه بر این ما به عنوان پژوهشگر با دیدن و شنیدن حرف های چنین آدم هایی می بایستی آستانه ی تحمل روحی و روانی مان بالا باشد. ما لحظه های عاطفی تلخی را تجربه می کنیم.
بیان یادآور شد: تئاتر آبی مایل به صورتی تئاتر مستند نیست بل که یک تئاتر و درام اجتماعی پژوهشی است که روح مستند پزوهشی بهره برده است. من برای اجرای بردن این اثر با موانع زیادی روبه رو شدم. حتا برای انتخاب بازیگران با بیش از سی نفر از بازیگران صحبت کردم که سرانجام این گروه از بازیگران با من همکاری کردند. خیلی از بازیگران نگران بعد از پایان اجرا بودند که برچسب این نوع آدم ها بر رویشان بماند.
رسول نظرزاده «منتقد و پژوهشگر تئاتر» در ادامه ی این نشست نیز با اشاره به اهمیت این تئاتر در میان انواع و اقسام تئاترهایی که در تالارهای خصوصی و دولتی اجرا می شود گفت: تئاتر آبی مایل به صورتی در رده ی نمایش نامه های ایرانی قرار می گیرد و با دغدغه مندی تئاتر اجتماعی تولید شده است. به نظرم آن چه این تئاتر را از سایر اجراها جدا می کند نه تنها موضوع آن که پس زمینه ی تحقیقی و پژوهشی و زنده ی آن است و زمانی که صرف زندگی و نزدیک شدن به این شخصیت ها شده است.
این منتقد هم چنین اضافه کرد: تئاتر آبی مایل به صورتی با تک گویی تُو در تُوی هشت شخصیت درباره مرگ شهرزاد آغاز و تا انتها ادامه پیدا می کند. در حالی که هر یک از این تک گویی ها قرار است وجوه مختلف و چند و چون زندگی و مرگ شهرزاد « او درابتدا مجید بوده و سپس تبدیل به شهرزاد شده» را بازگو کنند اما شما به عنوان نویسنده و کارگردان مسیر دیگری را در پیش می گیرید و روی هر یک از شخصیت های ترنس و تراجنسی مکث می کنید و پس زمینه ی زندگی خانوادگی و اجتماعی هر یک را واکاوی می کنید. و به نظرم به همین دلیل متن و اجرا از کشش و گره ی جنایی اولیه خارج و به تئاتر مستند اجتماعی نزدیک می شود.
نسرین ریاحی پور «پژوهشگر انسان شناسی» که در این گروه با کارگردان همکاری داشته در این نشست گفت: من به پیشنهاد خانم ساناز بیان پژوهش درباره ی این موضوع را انجام دادم که برایم تجربه ی خوبی بود. در این پژوهش رنج این آدم ها بسیار مهم بود. در پژوهش انسان شناسی به صورت استقرایی و به شیوه ی میدانی و مصاحبه شروع می کنیم.
امین میری «ازیگر و کارگردان تئاتر و یکی از بازیگران تئاتر آبی مایل به صورتی» در بخش دیگری از هشتمین نشست نقد صحنه گفت: من با موضوع ترنس ها و مسئله ی هویت جنسی در تئاتر شلتر که خانم بیان نوشته بود و من کارگردانی و اجرایش کردم، آشنا شده بودم. این آدم ها « ترنس ها» ابهام و هویت جنسی شان مشخص نسیت. یک ویژگی ای این نوع تئاتر دارد، علاوه بر قصه داربودن و قصه گو بودن، وجوه روان شناختی، جامعه شناختی این نوع آثار مهم است و می خواهد به مخاطب از این طریق آگاهی دهدو در واقع وجه آگاهی بخشی این نوع تئاتر به مخاطب از اهمیت بسیاری دارد.
رسول نظر زاده در ادامه ی سخنان میری با تأکید بر جسارت این تئاتر گفت: این که موضوع این تئاتر و این که نویسنده تلاش می کند با انجام پژوهش میدانی و مطالعات علمی از سایر کارگردانانی که در حیطه های دیگری کارمی کنند، اثرش متمایز می شود. چون اغلب خانم های نویسنده، سوژه های آپارتمانی را انتخاب می کنند و به خصوص این موضوع در سینما و فیلمنامه نویسی در سال های اخیر رواج یافته است. پرداختن به شخصیت های تراجنسی و کسانی که با تعییر جنسیت و مشکل هویت جنسی دارند، البته پیش از تئاتر در سینمای مستند و ستنمای داستانی ایران از حدود ده سال قبل شروع شده و سینمای ایران به نسبت تئاتر از سابقه بیشتری برخوردار است. نمونه اش فیلم زنانگی است. به نظرم تئاتر آبی مایل به صورتی در نوع تئاتر اجتماعی پژوهش محور با سوژه ی ترنس ها و هویت جنسی و بر پایه ی مستندات اجتماعی نخستین بار است که اجرا می شود.
این منتقد تئاتر در ادامه افزود: مشکل عمده ی این تئاتر این است که می خواهد همه چیز را در این حوزه مطرح کند. هم دغدغه ی خانوادگی دارد، هم موضوع محلی است، هم نگاه تحلیلی دارد و هم می خواهد آگهی بخش باشد. مشکل دیگر این است که جای یک نگاه و شخصیتی که نماینده ی قانون مثل وکیل حقوقی و حقوقدان یا یک شخصیت نیروی انتظامی را در این اثر نمی بینیم تا جامعیت نگاه ها و شخصیت ها در آن کامل باشد. در صورتی که به خیلی از نگاه ها و شخصیت هایی که به نوعی نماینده ی از جامعه هستند و حتا نگاه مذهبی و فتوای امام در آن اشاره شده است.
نظر زاده در پایان این نشست اضافه کرد: تئاتر آبی مایل به صورتی به دلیل بکربودن موضوعش می کوشد به همه ی مصائب و جوانب ومشکلات خانوادگی، تحصیلی، شغلی، روحی، محلی، درمانی و آموزشی بپردازد و مدام به جای حرکت رو به جلو، به حرکت افقی روی می آورد و همین موجب طولانی شدن غیر لازم آن شده است. احساساتی شدن بیش از حد بر خلاف تئاتر مستند اجتماعی، قدرت تعقل مخاطب را به دلسوزی صرف بدل می کند. به ویژه در پرده ی آخر وقتی همه ی شخصیت ها رو به تماشاگر اشک در چشم به شکل مستقیم، پیام آن را بار دیگر تکرار می کنند.
لازم به یادآوری است در پایان هشتمین نشست نقد صحنه، لوح تقدیری از طرف محسن سلیمانی، مدیریت فرهنگی هنری منطقه سه و مدیر فرهنگسرای ارسباران، به هر یک از مهمانان آن اهدا شد.
گفتنی است سلسله نشست های نقد صحنه توسط باشگاه تئاتر فرهنگ سرای ارسباران با همکاری موسسه ی افرا مانا با هدف نقد و بررسی نمایش های در حال اجرای تهران، هر ماه در فرهنگسرای ارسباران برگزار می شود.
