شانتاژ، بهانه‌ای برای پنهان‌کاری؟

او با اشاره به اینکه «همه‌ جشنواره‌های امسال مشمول این بخشنامه می‌شوند»، گفت: «تمام بنیادها و موسسات شامل بخشنامه‌ای که اشاره کردم، می‌شوند. پس همه به تدریج به آن می‌پیوندند و در این قضیه شفافیت هزینه‌ها و درآمدها، به‌طور روشن عمل خواهند کرد.» صالحی در آخر درباره‌ اینکه آیا زمان مشخصی را برای ارائه این گزارش‌ها می‌تواند اعلام کند؟ افزود:‌ «مطمئن باشید تا پایان شهریورماه اتفاقات روشنی در معاونت هنری رخ می‌دهد و آنها هم این کار را انجام می‌دهند.»   حاشیه‌سازی بهانه‌ای برای عدم شفافیت در پی تاکید دولت بر دسترسی به جریان آزاد اطلاعات و شفاف‌ ساختن میزان درآمدها و هزینه‌های دستگاه‌ها و نهادهای مختلف، مساله‌ ارائه گزارش‌های مالی از سوی جشنواره‌ها، معاونت‌ها و بخش‌های مختلف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بسیار مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفته است. البته محمدمهدی حیدریان، رئیس سازمان سینمایی روز گذشته در نشست شورای هماهنگی مدیران روابط‌عمومی‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، شفاف‌سازی اطلاعات در سازمان سینمایی را منوط به حاشیه‌ساز نشدن اطلاعات منتشر شده دانست و گفت: «البته عاداتی ممکن است وجود داشته باشد که از برخی کسب اطلاعات بخواهند به‌منظورهایی که لزوما فرهنگی نیست، استفاده شود. ما تلاش می‌کنیم نشان دهیم صادق هستیم و اعتماد مردم را جلب کنیم به همین جهت از دادن اطلاعات به‌گونه‌ای که حاشیه جدیدی ایجاد کند، پرهیز می‌کنیم.» این اظهارات شاید به خاطر حواشی‌ای باشد که سال گذشته درخصوص انتشار ارقام مالی مهم‌ترین رویداد فرهنگی وزارت ارشاد یعنی جشنواره فیلم فجر اتفاق افتاد. براساس آماری که مهرماه سال گذشته در این سامانه ارائه شد، سی‌وپنجمین جشنواره فیلم فجر در دو بخش ملی و جهانی بیش از ۱۹‌ میلیارد تومان در سال 95 خرج روی دست دولت گذاشته بود. این سامانه اعلام کرده بود: «بودجه و هزینه سی‌وپنجمین دوره جشنواره فیلم فجر در بخش ملی بیش از ۱۱‌ میلیارد تومان و در بخش جهانی بیش از هشت‌میلیارد تومان بوده است.» البته شکل ارائه این آمار بعدها توسط رضا میرکریمی، دبیر جشنواره جهانی فیلم فجر مورد انتقاد قرار گرفت ولی با وجود این، زمینه‌ای برای طرح مطالبات رسانه‌ای درخصوص ریز هزینه‌های جشنواره فیلم فجر شد. مدیران جشنواره ملی فیلم فجر در دوره سی‌وششم به‌خاطر انتقاد از هزینه‌های دوره پیشین، محتاطانه برخورد کردند و حتی برای کم‌شدن هزینه‌ها، مکان جشنواره را تغییر دادند. مساله احتیاط در مورد میزان هزینه‌ها بر فضای جشنواره جهانی فیلم فجر هم اثر گذاشت و به بازخواست در مورد کارکرد این جشنواره پرهزینه هم کشید. قانون دسترسی آزاد به اطلاعات چه می‌گوید؟ البته برای درک دقیق از گستره شفافیت مالی در نهادهای حاکمیتی و دولتی بهتر است بخش‌هایی از قانون «دسترسی آزاد به اطلاعات» را مرور کنیم. قانون «دسترسی آزاد به اطلاعات»، به‌منظور افزایش شفافیت نهادهای حاکمیتی و دولتی و امکان نظارت شهروندان و رسانه‌ها، در سال 1387 در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید و در سال 1388 برای اجرایی شدن توسط رئیس‌ دولت وقت ابلاغ شد؛ اما تدوین آیین‌نامه اجرایی و عملیاتی این قانون تا سال 1394 به طول انجامید. دستگاه مسئول اجرای این قانون وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است. در ماده دو این قانون تاکید شده است: «هر شخص ایرانی حق دسترسی به اطلاعات عمومی را دارد، مگر آنکه قانون منع کرده باشد... .» و بنابراین انتظار می‌رفت، زمانی که درگاه الکترونیکی برای دسترسی آزاد به اطلاعات به نشانی www.foia.iran.gov.ir راه‌اندازی شد، شاهد اجرای این قانون باشیم. در ماده 8 قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات، تاکید شده است: «موسسه عمومی یا خصوصی باید به درخواست دسترسی به اطلاعات در سریع‌ترین زمان ممکن پاسخ دهد و در هر صورت مدت زمان پاسخ نمی‌تواند حداکثر بیش از 10 روز از زمان دریافت درخواست باشد.» واضح است که براساس قانون مصوب نمی‌توان برخوردهای سلیقه‌ای و حتی مچ‌گیری و شانتاژهای رسانه‌ای را بهانه‌ای برای انتشار ندادن دقیق اطلاعات مالی نهادها قرار داد و حتی موسسات خصوصی هم موظفند که طی 10 روز به درخواست روشن شدن اطلاعات پاسخ دهند.   خانه سینما و چالش شفافیت مالی بودجه‌ای که در سال ۹۶ دراختیار خانه سینما قرار گرفته شده بوده، بیش از ۱۰ میلیارد و ۸۰۰ میلیون تومان بوده که این بودجه با نرخ هزینه‌ها همخوان نیست و خانه سینما خودش اقدام به انتشار آن نکرده بود. طبق جدول هزینه‌های «خانه سینما»، ۸۵۷ میلیون و ۳۰۰ هزار تومان برای نوزدهمین دوره جشن خانه سینما هزینه شده است. با توجه به اینکه این جشن، شهریور سال گذشته و طی یک شب آن هم با صندلی‌هایی که اغلب‌شان خالی بودند برگزار شد، جای سوال است که این هزینه هنگفت صرف چه مسائلی شده است؟ طبق این جدول همچنین اعلام شده که خانه سینما ۱۷۱ میلیون تومان برای جشن کتاب سینما هزینه کرده است. با توجه به اینکه این مراسم هم طی یک شب و در ابعادی بسیار محدود برگزار شد، هزینه ثبت شده برای آن کمی نامتعارف به نظر می‌رسد! در جدول مذکور، رقم ۴۳۰ میلیون تومان به‌عنوان حق‌الزحمه مدیران و کارکنان قراردادی ذکر شده است. اینکه در این جدول، حق‌الزحمه مدیران در کنار کارکنان قراردادی قرار گرفته سوال‌برانگیز است، چون مشخص نیست از این مبلغ چه میزان به مدیران تعلق گرفته و چه مقداری به کارکنان. ضمن اینکه یک ردیف هزینه ۳۴۷ میلیون تومانی هم به‌عنوان حقوق و مزایای کارکنان رسمی ثبت شده است. این ماجرا کم‌کم گسترش بیشتری پیدا کرد، طوری که تعطیلی بیستمین جشن خانه سینما هم مرتبط با آن ‌دانسته می‌شد. منوچهر شاهسواری، رئیس هیات‌مدیره خانه سینما، در نشست خبری بیستمین جشن بزرگ سینمای ایران درباره هزینه‌های مراسم سال گذشته گفت: «وقتی درباره جشن بزرگ صحبت می‌کنیم درباره چند جشن با همه اجزای هزینه‌ای آن صحبت می‌کنیم. اگر کسی کار اجرایی این‌چنینی کرده باشد، متوجه می‌شود ۸۲۴ میلیون تومان که سال گذشته برای برگزاری جشن سینما صرف شد، هزینه بالایی نبوده است.» او به این ترتیب اگرچه قصد داشت توجیهی برای هزینه‌کردهای صنف تحت مدیریتش دست‌وپا کرده باشد، اما به نحوی تلویحی و شاید ناخواسته، آماری که رسانه‌ها از بودجه‌ها و هزینه‌های خانه سینما منتشر کرده بودند را تایید کرد.   نمونه شفافیت مالی بنیاد سینمایی فارابی و طرح سوال؟ بنیاد سینمایی فارابی در واپسین روزهای سال ۱۳۹۶، لیست رقم کمک‌های پرداختی به فیلم‌های سینمایی از سال ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۶ را منتشر کرد که براساس این لیست، بیش از ۳۲۹ فیلم سینمایی دست‌کم ۸۳ میلیارد و 835 میلیون تومان را در قالب‌های تسهیلات، مشارکت، ساخت و خرید حقوق دریافت کرده‌اند. این اسناد به درخواست سایت «تابناک» و در قالب سامانه دسترسی آزاد به اطلاعات منتشر شده بود. اگر مبالغ این فهرست دقیق باشند، نه‌تنها نشانگر میزان ضرر و زیانی ا‌ست که دولت به جای فیلم‌های کم‌فروش یا نرسیده به اکران می‌دهد، بلکه ادعای بسیاری از فیلمسازان درباره «مستقل» بودن را هم زیر سوال می‌رود. بیشترین میزان پرداختی بنیاد سینمایی فارابی به پروژه «رستاخیز» احمدرضا درویش بوده که بیش از 10 میلیارد تومان است. این فیلم همچنان در توقیف است و هنوز نتوانسته یک ریال درآمد از اکران داشته باشد. نکته جالب آنکه فارابی با پرداخت این مبلغ، فقط صاحب 35 درصد از مالکیت فیلم است. «سمفونی نهم» به کارگردانی محمدرضا هنرمند، رقم 875 میلیون تومان را به‌عنوان حمایت دریافت کرده است که این فیلم پرستاره همچنان فرصت اکران نداشته است. «آشغال‌های دوست‌داشتنی» ساخته محسن امیریوسفی که در تمام این سال‌ها محل چالش اکران شدن و نشدن برای دولتی‌ها بوده است، یکی دیگر از فیلم‌های حمایت شده از سوی بنیاد سینمایی فارابی است که با رقم حمایتی 695 میلیون تومان، 70 درصد مالکیت آن را هم برعهده دارد. «حکایت عاشقی» ساخته احمد رمضان‌زاده با رقم یک میلیارد و 230 میلیون تومان با مالکیت 61 درصد بنیاد سینمایی فارابی، یکی از ضعیف‌ترین تولیدات سینمایی در حوزه دفاع مقدس است که هیچ‌گاه اکران موفقی نداشت. اینها نمونه‌های اندکی از لیست بلند بالای هزینه‌های سینمایی فیلمسازان ایرانی است و اگر به همان لیست نگاه کنید با اسامی زیادی از فیلم‌هایی مواجه خواهید شد که نه‌تنها در اکران موفق نبودند که حتی فرصت اکران و نمایش را نداشته و نخواهند داشت. ناگفته نماند که برخی از فیلم‌های این لیست، به جز دریافت نقدی، از تجهیزات فنی بنیاد سینمایی فارابی هم استفاده کرده‌اند که هزینه این بخش هم در گزارش نیامده است.