داود حسنلو کارشناس ارشد حقوق جزا و جرم‌شناسی در یادداشتی به شرح انواع حقوق مادی در آثار سینمایی پرداخت.
چارسو پرس: حقوق مادی (اقتصادی) یک اثر سینمایی، یکی از اساسی‌ترین مباحث در قوانین حقوقی محسوب می‌شود که به صاحب اثر سینمایی این امکان را می‌دهد که با بهره برداری از آثار سینمایی خود هزینه تولید اثر سینمایی و زندگی شخصی خود را تامین کند. حقوق مادی حقی است که اجرای آن به طور مستقیم برای صاحب حق ایجاد سود می‌کند و می‌توان آن را با پول ارزش‌گذاری کرد. با توجه به اهمیت موضوع مطرح شده در ماده ۳ قانون حمایت از حق مولفان، مصنفان و هنرمندان مصوب ۱۳۴۸ با اصلاحات ۱۳۸۹ و همچنین ماده ۵ این قانون در اشکال مختلف این حق مادی را شناسایی و به آن قدرت قانونی داده است و حتی در ماده‌های ۱۲ تا ۱۶ قانون مزبور مدت حمایت از حقوق مادی در موارد مختلف عنوان شده است. قانون داخلی دیگری که قابل ذکر است قانون حمایت از پدیدآورندگان نرم‌افزارهای رایانه‌ای مصوب ۱۳۷۹ و آئین نامه اجرایی آن است که مقنن مصادیق و مدت حقوق مادی را به موجب آن احصاء کرده است. انواع این حقوق در آثار سینمایی به قرار ذیل هستند:
۱ –حق تکثیر آثار سینمایی
تکثیر عبارت است از هر عملی که منجر به ساختن یا تهیه نمونه‌های دیگری از اثر اصلی می‌شود. ماده ۳ قانون حمایت از حقوق مولفان، مصنفان و هنرمندان مصوب ۱۳۴۸ با اصلاحات ۱۳۸۹به حق نشر و تکثیر پرداخته است. شایان توجه است که نحوه و شکل تکثیر اثرسینمایی از درجه اهمیت برخوردار نیست و با هر روش و شکلی این آثار تکثیر به حساب می‌آید و باید به این امر توجه شود که حق تکثیر آثار سینمایی مطلقا به پدیدآورنده آن آثار تعلق دارد و بدون اذن، کسی از جانب پدیدآورنده نمی‌تواند اقدام به تکثیر آثار سینمایی‌اش کند. شایان توجه است که قانونگذار در قانون فوق تعریفی از حق تکثیر آثار سینمایی به میان نیاوردند و نه در لایحه قانون تشکیل سازمان نظام سینمایی و حمایت از حقوق مادی و معنوی آثار سینمایی مصوب ۱۳۸۷ که موخر از قانون قبلی بوده است. در این لایحه به طور منحصر به حمایت از آثار سینمایی و وابستگان آن می‌پردازد و بسیاری از معضلات روز سینما توسط کارشناسان پیش‌بینی و ارائه شده است ولی تاکنون به مرحله وضع قانون و تایید و اجرا و البته مرحله عمل نرسیده است.
۲- حق نمایش آثار سینمایی
حق نمایش آثار سینمایی مورد حمایت قوانین مختلف در این صنف در زمره حقوق مادی این آثار است. در آثار سینمایی در عموم موارد از لفظ نمایش استفاده می‌شود، در ماده ۳ قانون حمایت از حقوق مولفان، مصنفان و هنرمندان این حقوق را برای پدیدآورنده آثار سینمایی به رسمیت شناخته و حتی در ماده ۵ آن قانون امکان واگذاری این حقوق و اشخاص ثالث پیش‌بینی شده است که مصادیقی از حق نمایش خواهد بود که عبارتند از: ۱- تهیه فیلم‌هایی سینمایی و تلویزیونی و مدانند آن؛ ۲- نمایش صحنه‌ای مانند تئاتر و...؛ ۳- پخش از طریق رادیو تلویزیون و وسایل دیگر
3- حق توزیع آثار سینمایی
یکی دیگر از اقسام حقوق مادی آثار سینمایی که مورد توجه قرار گرفته است، حق توزیع آثار سینمایی یا همان حق پخش است. بر اساس ماده ۳ قانون حمایت از حقوق مولفان، مصنفان و هنرمندان و هم چنین لایحه تشکیل سازمان نظام سینمایی و حمایت از حقوق مادی و معنوی آثار سینمایی مصوب ۱۳۸۷، در مورد توزیع آثار سینمایی سکوت اختیار کرده و تنها حق توزیع را از مصادیق حقوق پدیدآورنده آثار سینمایی بیان کرده است. می‌توان گفت حق توزیع هر عملی است که از طریق آن یک اثر ادبی و هنری به منظور کسب منفعت و با هدف اقتصادی به بازار وارد می‌شود که این ورود می‌تواند مستقیما توسط خود پدیدآورنده صورت گرفته و یا از طریق اشخاص ثالث صورت گیرد.
4- حق بهره‌مندی از جایزه و پاداش آثار سینمایی
درباره حق بهره‌مندی از آثار سینمایی؛ تبصره ماده ۱۳ قانون حمایت از حقوق مولفان، مصنفان و هنرمندان مقرر داشته است: «پاداش و جایزه نقدی و امتیازاتی که در مسابقات علمی و هنری و ادبی طبق شرایط مسابقه به آثار مورد حمایت این قانون تعلق می‌گیرد متعلق به پدیدآورنده خواهد بود» منظور از این تبصره آن است که شخص باید پدیدآورنده باشد نه اشخاص دیگری که احتمالا در ایجاد و خلق اثر با وی همکاری داشته‌اند. به عنوان مثال اگر یک اثر سینمایی در یک جشنواره موفق به کسب بهترین فیلم سینمایی شود، این جایزه به مالک آن که تهیه‌کننده است، تعلق دارد. هم چنین اگر سایر آثار مورد استفاده در تولید فیلم همانند فیلم نامه یا آهنگ یا طراحی لباس و صحنه به عنوان رتبه برتر در میان آثار انتخاب شوند، حق پاداش و جایزه آنان به پدیدآورنده خود آن تعلق خواهد گرفت. نکته‌ای که در تبصره فوق‌الذکر مورد تامل قرار می‌گیرد، راجع به اثرات ناشی از آثار سفارشی خواهد بود که این حق بهره‌مندی از جایزه و پاداش شامل آثار سفارشی نیست و بهتر خواهد بود که این گونه آثار هم دارای بهره‌مندی از حق جایزه و پاداش باشند.
داود حسنلو کارشناس ارشد حقوق جزا و جرم‌شناسی
منبع: میزان
۱ –حق تکثیر آثار سینمایی
تکثیر عبارت است از هر عملی که منجر به ساختن یا تهیه نمونه‌های دیگری از اثر اصلی می‌شود. ماده ۳ قانون حمایت از حقوق مولفان، مصنفان و هنرمندان مصوب ۱۳۴۸ با اصلاحات ۱۳۸۹به حق نشر و تکثیر پرداخته است. شایان توجه است که نحوه و شکل تکثیر اثرسینمایی از درجه اهمیت برخوردار نیست و با هر روش و شکلی این آثار تکثیر به حساب می‌آید و باید به این امر توجه شود که حق تکثیر آثار سینمایی مطلقا به پدیدآورنده آن آثار تعلق دارد و بدون اذن، کسی از جانب پدیدآورنده نمی‌تواند اقدام به تکثیر آثار سینمایی‌اش کند. شایان توجه است که قانونگذار در قانون فوق تعریفی از حق تکثیر آثار سینمایی به میان نیاوردند و نه در لایحه قانون تشکیل سازمان نظام سینمایی و حمایت از حقوق مادی و معنوی آثار سینمایی مصوب ۱۳۸۷ که موخر از قانون قبلی بوده است. در این لایحه به طور منحصر به حمایت از آثار سینمایی و وابستگان آن می‌پردازد و بسیاری از معضلات روز سینما توسط کارشناسان پیش‌بینی و ارائه شده است ولی تاکنون به مرحله وضع قانون و تایید و اجرا و البته مرحله عمل نرسیده است.
۲- حق نمایش آثار سینمایی
حق نمایش آثار سینمایی مورد حمایت قوانین مختلف در این صنف در زمره حقوق مادی این آثار است. در آثار سینمایی در عموم موارد از لفظ نمایش استفاده می‌شود، در ماده ۳ قانون حمایت از حقوق مولفان، مصنفان و هنرمندان این حقوق را برای پدیدآورنده آثار سینمایی به رسمیت شناخته و حتی در ماده ۵ آن قانون امکان واگذاری این حقوق و اشخاص ثالث پیش‌بینی شده است که مصادیقی از حق نمایش خواهد بود که عبارتند از: ۱- تهیه فیلم‌هایی سینمایی و تلویزیونی و مدانند آن؛ ۲- نمایش صحنه‌ای مانند تئاتر و...؛ ۳- پخش از طریق رادیو تلویزیون و وسایل دیگر
3- حق توزیع آثار سینمایی
یکی دیگر از اقسام حقوق مادی آثار سینمایی که مورد توجه قرار گرفته است، حق توزیع آثار سینمایی یا همان حق پخش است. بر اساس ماده ۳ قانون حمایت از حقوق مولفان، مصنفان و هنرمندان و هم چنین لایحه تشکیل سازمان نظام سینمایی و حمایت از حقوق مادی و معنوی آثار سینمایی مصوب ۱۳۸۷، در مورد توزیع آثار سینمایی سکوت اختیار کرده و تنها حق توزیع را از مصادیق حقوق پدیدآورنده آثار سینمایی بیان کرده است. می‌توان گفت حق توزیع هر عملی است که از طریق آن یک اثر ادبی و هنری به منظور کسب منفعت و با هدف اقتصادی به بازار وارد می‌شود که این ورود می‌تواند مستقیما توسط خود پدیدآورنده صورت گرفته و یا از طریق اشخاص ثالث صورت گیرد.
4- حق بهره‌مندی از جایزه و پاداش آثار سینمایی
درباره حق بهره‌مندی از آثار سینمایی؛ تبصره ماده ۱۳ قانون حمایت از حقوق مولفان، مصنفان و هنرمندان مقرر داشته است: «پاداش و جایزه نقدی و امتیازاتی که در مسابقات علمی و هنری و ادبی طبق شرایط مسابقه به آثار مورد حمایت این قانون تعلق می‌گیرد متعلق به پدیدآورنده خواهد بود» منظور از این تبصره آن است که شخص باید پدیدآورنده باشد نه اشخاص دیگری که احتمالا در ایجاد و خلق اثر با وی همکاری داشته‌اند. به عنوان مثال اگر یک اثر سینمایی در یک جشنواره موفق به کسب بهترین فیلم سینمایی شود، این جایزه به مالک آن که تهیه‌کننده است، تعلق دارد. هم چنین اگر سایر آثار مورد استفاده در تولید فیلم همانند فیلم نامه یا آهنگ یا طراحی لباس و صحنه به عنوان رتبه برتر در میان آثار انتخاب شوند، حق پاداش و جایزه آنان به پدیدآورنده خود آن تعلق خواهد گرفت. نکته‌ای که در تبصره فوق‌الذکر مورد تامل قرار می‌گیرد، راجع به اثرات ناشی از آثار سفارشی خواهد بود که این حق بهره‌مندی از جایزه و پاداش شامل آثار سفارشی نیست و بهتر خواهد بود که این گونه آثار هم دارای بهره‌مندی از حق جایزه و پاداش باشند.
داود حسنلو کارشناس ارشد حقوق جزا و جرم‌شناسی
منبع: میزان
https://teater.ir/news/58551
