سایه سرو در اسکار

چارسو پرس: انیمیشن کوتاه «در سایه سرو» تجربه‌ای منحصر به فرد است که در مدت زمان 20 دقیقه، 24 ساعت خاص از زندگی دو شخصیت بلندقد و لاغراندام را به نمایش می‌گذارد. این اثر، روایتگر پیچیدگی‌های روابط عاطفی در یک خانواده آسیب‌دیده از دوران جنگ است و داستانی دلنشین و تأثیرگذار از رابطه پدر و دختری را در منطقه‌ای دورافتاده و دل طبیعت بکر خلیج فارس روایت می‌کند. پدر، که در دوران جنگ ناخدا بوده، در اثر حمله جنگنده‌ها دچار اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) می‌شود. در این انیمیشن، تماشاگر شاهد تغییرات تدریجی در زندگی این پدر و دختر است.

‌در سایه سرو‌، به نویسندگی و کارگردانی شیرین سوهانی و حسین ملایمی، محصولی از کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان است. شیرین سوهانی، کارشناس ارشد کارگردانی انیمیشن از دانشگاه هنر تهران، و حسین ملایمی، کارشناس ارشد همین رشته، در خلق این اثر نقش داشته‌اند. ویژگی‌های خاص این انیمیشن از سوی هنرمندان و داوران بین‌المللی مورد توجه قرار گرفته است. از جمله این ویژگی‌ها می‌توان به سیالیت و پیوستگی روایت، ریتم مؤثر و توانایی فیلم در همراهی و اثرگذاری عمیق بر مخاطب اشاره کرد. کانسپت و تصویرسازی‌های اثر نیز مورد تحسین قرار گرفت و بسیاری آن را اورجینال و خلاقانه دانسته‌اند. در این میان، برخی مخاطبان درباره منابع الهام بخش این اثر سوال کرده‌اند، در حالی که تیم سازنده تلاش کرده است تا حد ممکن از شباهت با آثار دیگر هنرمندان پرهیز کند. علاوه بر داستان و تصاویر، طراحی صدا و موسیقی فیلم نیز مورد استقبال قرار گرفته است. استفاده از سازهای شرقی و هماهنگی آن با فضای احساسی فیلم، توانسته ارتباط عمیقی با تماشاگران برقرار کند و تأثیرگذاری بیشتری ایجاد کند.

دغدغه، نقشه راه یک هنرمند است. همان‌طور که یک مسافر بدون نقشه راه گم می‌شود، یک هنرمند بدون دغدغه نمی‌تواند به مقصد دلخواه خودش برسد. بدون شک یکی از رمزهای موفقیت و به ثمر رسیدن این انیمیشن، دغدغه‌مندی سوهانی و ملایمی به عنوان خالقان این اثر است. این دو کارگردان در مصاحبه‌ای که با پلاتو هنر داشتند، درباره ایده اولیه انیمیشن می‌گویند: «داستان انیمیشن کوتاه ‌در سایه سرو‌‌ از آنجایی شکل گرفت که برای اولین بار، یک فیلم را به صورت مشترک کارگردانی کنیم. به همین دلیل به سراغ موضوعاتی رفتیم که دغدغه هر دوی ما بود و هر دو روی آن اتفاق نظر داشتیم؛ موضوعاتی نظیر خانواده، رابطه پدر و مادر و فرزند و روابط عاطفی بین آن‌ها.» این دو هنرمند در ادامه می‌گویند: «در پویانمایی ‌در سایه سرو‌ در ابتدا با یک ایده ساده شروع کردیم و قصد نداشتیم از قبل یک مضمون و شعاری خاص را سرلوحه فیلممان قرار دهیم و فیلم را در خدمت آن شعار و مضمون بسازیم؛ بلکه برعکس می‌خواستیم در حین ایده‌پردازی و پیشبرد داستان، با هیچ مضمون و هدف از پیش تعیین شده‌ای داستان را محدود نکنیم و اجازه بدهیم داستان‌مان راه خودش را بیابد. این ایده ساده در ابتدا در مورد یک پدر و پسر نوازنده بود و داستان حول محور مهاجرت و در شهری همچون تهران می‌چرخید اما پس از مدتی به دو شخصیت پدر و دختر و مکان زندگی‌شان در جنوب کشور رسیدیم و با تغییر لوکیشن به سمت جنوب و اضافه شدن عناصری مانند دریا، لنج و بعداً نهنگ، مسیر داستان زاویه متفاوتی به خودش گرفت و همه‌چیز تغییر کرد و سرانجام بعد از کش و قوس‌های فراوان و اختصاص زمان قابل توجه، به فیلمنامه نهایی رسیدیم.»

در دنیایی که انیمیشن‌های کامپیوتری بر همه جا حاکم هستند، ‌در سایه سرو‌ با انتخاب تکنیک دوبعدی فریم به فریم، راهی متفاوت و اصیل را پیش گرفته است. این انتخاب، نه‌تنها به انیمیشن هویتی منحصر به فرد بخشیده، بلکه به بیننده این امکان را می‌دهد تا به دنیای داستان به گونه‌ای عمیق‌تر و صمیمی‌تر نفوذ کند. در این انیمیشن، فرم نه تنها در خدمت محتواست، بلکه با آن در هم تنیده شده و اثری خلق کرده است که هم از نظر بصری جذاب و هم از نظر احساسی تأثیرگذار است.

این دو کارگردان درباره تکنیک دوبعدی که یکی از دشوارترین تکنیک‌های ساخت انیمیشن است، توضیح دادند: «معمولاً مدت زمان فیلم‌های کوتاهی که با این تکنیک ساخته می‌شوند، به دلیل دشواری این تکنیک، بیشتر از ده دقیقه نیست. با اینکه می‌دانستیم فیلمنامه‌ای که نوشته‌ایم حداقل بیش از پانزده دقیقه زمان نیاز دارد، اما حاضر نشدیم بابت سهولت در تولید، در داستان ‌در سایه سرو‌ دست ببریم و زمان آن را کوتاه کنیم؛ چرا که این تغییر، آسیب جدی به فیلمنامه وارد می‌کرد. دلیل انتخاب این تکنیک برای فیلم هم علاوه بر تناسب و هماهنگی بیشتر آن با داستان ما، علاقه شخصی، تجربه و تخصص بیشتر ما در تولید فیلم‌های انیمیشن با تکنیک دوبعدی فریم به فریم بود. این گونه روش‌ها در عین حال که ارزش‌های زیبایی‌شناسانه و منحصر به فرد خود را دارند اما به دلیل اقتصادی نبودن، دشوار بودن، زمان‌بر بودن و... رو به فراموشی‌اند و در طرف مقابل روش‌های سه بعدی کامپیوتری و یا دوبعدی‌های کات‌اوت کامپیوتری، اقتصادی‌تر و فراگیرتر هستند؛ این هم دلیل دیگری برای تصمیم ما مبنی بر ساخت فیلم ‌در سایه سرو‌ با این تکنیک دشوار بود.»

با وجود تمام چالش‌ها و دشواری‌هایی که در روند تولید انیمیشن ‌در سایه سرو‌ پیش روی کارگردانان این اثر قرار داشت، نتیجه نهایی به قدری شیرین و ارزشمند است که تمامی سختی‌ها را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. به گفته شیرین سوهانی و حسین ملایمی، علاوه بر مشکلات رایج در تولید انیمیشن دو بعدی فریم به فریم، مسائل دیگری نیز در مسیر تولید این اثر ایجاد چالش کرده‌اند. از جمله این مشکلات می‌توان به کمبود نیروی انسانی متخصص در ایران، هزینه‌های بالا و عدم تطابق آن‌ها با بودجه محدود تولید، و همچنین مشکلات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی که در کشورمان وجود دارد و به تبع آن، عدم ثبات اقتصادی و آرامش روانی اشاره کرد. این مسائل باعث کند شدن روند تولید و ایجاد موانع فراوانی برای تیم سازنده شدند، اما درنهایت این سختی‌ها با نتیجه‌ای موفقیت‌آمیز جبران شد.

انیمیشن ‌در سایه سرو‌ تاکنون در ۱۰۰ جشنواره بین‌المللی و ملی معتبر به نمایش درآمده است که از این میان، نزدیک به ۲۷ جشنواره مورد تایید آکادمی اسکار بوده‌اند. این اثر تاکنون موفق به کسب بیش از ۲۰ جایزه بین‌المللی شده که از میان آن‌ها می‌توان به چهار جایزه بهترین انیمیشن از جشنواره‌های معتبر آکادمی اسکار مانند «ترایبکا» و «فیلم کوتاه لس‌آنجلس» در آمریکا، «اسپارک» در کانادا و «انیمایو» در اسپانیا اشاره کرد. همچنین ‌در سایه سرو‌ نامزد بهترین فیلم کوتاه در هشتادمین دوره جشنواره ونیز (ایتالیا) شد و در جشنواره انسی (فرانسه) برای کسب جایزه کریستال نامزد گردید.

از دیگر افتخارات جهانی این انیمیشن می‌توان به دریافت تندیس طلایی بهترین فیلم انیمیشن، بهترین طراحی کاراکتر، بهترین انیمیت و دیپلم افتخار بخش بین‌الملل از دوسالانه پویانمایی تهران اشاره کرد. حضور این اثر در فستیوال‌های معتبر و متعدد بین‌المللی، گواهی بر موفقیت‌های آن در عرصه جهانی است.

در میان رقبای سرسخت ‌در سایه سرو‌، انیمیشن‌های برجسته‌ای قرار دارند. ازجمله این آثار می‌توان به انیمیشن‌های «خداحافظ دنیای من» و «ای‌وای!» از فرانسه، «خرسی به نام وُیتِک» محصول مشترک لهستان و بریتانیا، «مردان زیبا» از بلژیک، «جرج بطری» محصول مشترک آمریکا و ژاپن، «خرچنگی در استخر» از کانادا، «شاید فیل‌ها» محصول مشترک نروژ و کانادا، «من» و «۲۱» هر دو از آمریکا، «اوریگامی» و «آبنبات‌های جادویی» هر دو از ژاپن، «پِرسِبِس» محصول مشترک فرانسه و پرتغال، «سرگردانی برای شگفتی» از هلند و «کلاویه وحشی‌مزاج» محصول مشترک آلمان و فرانسه، اشاره کرد که همگی از نامزدهای اولیه شاخه بهترین انیمیشن کوتاه هستند.