در ادامه به سریال‌ها و فیلم‌های علی حاتمی در چهار دهه فعالیت حرفه‌ای این کارگردان نگاهی می‌اندازیم.
علی حاتمی بدون اغراق یکی از تاثیرگذارترین کارگردان‌های سینمای ایران است. کارگردانی که از دهه 40 تا 70 دغدغه‌ها و نگاه هوشمندانه خود از زمانه، روزگار و گذشته‌اش را در قاب دوربین منعکس می‌کرد؛ نگاهی به هنر، معماری، تاریخ و فرهنگ ایران که از ابتدا تا انتها پای ثابت فیلم‌ها و سریال‌هایش بود. علی حاتمی پیش از اینکه به‌عنوان کارگردان شناخته شود، نویسنده بود. نویسنده‌ای چیره‌دست و خلاق که علاوه بر اینکه برای تئاترها و فیلم‌های دیگر سناریو می‌نوشت، نویسنده‌ی فیلم‌های خودش هم بود.
حاتمی در طول عمر کوتاه و پربار خود آثار ماندگاری برای سینمای ایران به یادگار گذاشت و علاوه بر آن شهرک سینمایی غزالی را ساخت که بعد از او فیلم‌ها و سریال‌های مهمی در آن ساخته شدند. او کارش را در ابتدا با نوشتن نمایشنامه برای تئاتر آغاز کرد و رفته رفته به کارگردانی بدل شد که به خاطر فیلمنامه‌های پربار و دیالوگ‌های شاعرانه لقب سعدی سینمای ایران را به او دادند. در ادامه به سریال‌ها و فیلم‌های علی حاتمی در چهار دهه فعالیت حرفه‌ای این کارگردان نگاهی می‌اندازیم.
فیلم‌های علی حاتمی در دهه 40
علی حاتمی از دهه 40 و اگر دقیق‌تر بگویم از سال 1344 با کارگردانی تئاتری به نام «دیب» کارش را آغاز کرد. در همین دهه چند نمایشنامه دیگر تئاتر را که خودش نویسنده‌شان بود روی صحنه برد که یکی از آن‌ها نمایشنامه «حسن کچل» بود. بعد از مدتی فعالیت در عرصه تئاتر علی حاتمی فیلم «حسن کچل» را از روی همان نمایشنامه به‌عنوان اولین تجربه کارگردانی سینمایی‌اش انتخاب کرد. موفقیت این فیلم علی حاتمی را تشویق کرد تا کار خود را در سینما جدی‌تر ادامه دهد و به فاصله کوتاهی فیلم «طوقی» را با بازی بهروز وثوقی و ناصر ملک‌مطیعی روی پرده برد. در ادامه خلاصه‌‌ای از داستان این دو فیلم را بخوانید.
1. حسن کچل
محصول: 1348
بازیگران: پرویز صیاد، کتایون امیرابراهیمی، ثریا بهشتی
فیلم «حسن کچل» علاوه بر اولین تجربه سینمایی علی حاتمی در 1348، اولین فیلم موزیکال ایرانی هم هست. علی حاتمی از همین اولین فیلمش ارادت و علاقه به فرهنگ و سنت ایرانی را به نمایش گذاشت و تا پایان فعالیت حرفه‌ای‌اش به این علاقه پایبند ماند. «حسن کچل» یکی از افسانه‌های کهن ایرانی است که قصه‌ی پسری را روایت می‌کند که از کودکی حتی یک خال مو هم روی سرش درنیامده است. او که از ترس مسخره شدن خود را در خانه حبس کرده است، توسط مادرش فریب می‌خورد و از خانه بیرون می‌رود.
حسن حالا که از زندان خودساخته‌اش بیرون آمده است، با مردم و دنیای بیرون آشنا می‌شود، فریب می‌خورد، نامردی میبیند و حتی عاشق می‌شود. این عشق آتشین او را در مسیری پر فراز و نشیب قرار می‌دهد که نبرد با دیو، تبدیل شدن به پهلوان و شاعر شدن تنها گوشه‌ای از آن است.
نمادگرایی از عناصر پرتکرار و برجسته‌ی فیلم‌های علی حاتمی است که در این فیلم هم به خوبی می‌توان آن را مشاهده کرد. از میوه‌ی سیب تا باورها و اعتقادات سنتی و خرافی که در سکانس به سکانس فیلم پنهان شده است همگی معنا و مفهومی را در خود پنهان کرده‌اند. شاید داستان فیلم «حسن کچل» ساده و خیالی به نظر برسد اما پر از ارجاعات مهم و قابل توجه به فرهنگ و هنر و باورهای ملی مذهبی ایران است که علی حاتمی در به تصویر کشیدنش سنگ تمام می‌گذارد.
2. طوقی
محصول: 1349
بازیگران: بهروز وثوقی، آفرین عبیسی، ناصر ملک‌مطیعی
«طوقی» دومین فیلم بلند علی حاتمی است. قصه‌ی عشق یک مرد جوان به نام مرتضی (بهروز وثوقی) که همه او را آسِد مرتضی صدا می‌کنند به کفترهایش و پیدا کردن یک طوقی (کبوتری که به واسطه ظاهر و جثه‌ی متفاوت و منحصربه‌فردش نزد کفتربازها جایگاه ویژه‌ای دارد) که به قول مادرش برایشان آمد ندارد. به همین خاطر هم طوقی را نزد کسی به امانت می‌گذارد اما به جز او گروه دیگری هم هستند که به دنبال این پرنده کمیاب می‌گردند و سر آخر هم همین طوقی زندگی‌اش را به تباهی می‌کشاند. مرتضی از طرف دایی‌اش آسِد مصطفی (ناصر ملک‌مطیعی) راهی شیراز می‌شود تا قرار خواستگاری را برایش بگذارد اما او به معشوق دایی‌اش دل می‌بندد و داستانی از مردی و نامردی شکل می‌گیرد.
علی حاتمی همیشه سعی می‌کرد در فیلم‌هایش علاوه بر زنده کردن اسطوره‌ها و افسانه‌های ایرانی به موضوعات روزگار خود هم بپردازد. فیلم «طوقی» یکی از نمونه‌های خوبی است که از فرهنگ کفتربازی و تاثیر و نتایجش در زندگی مردم آن روزگار برای روایت داستانش بهره می‌برد. موسیقی هم یکی دیگر از ویژگی‌های مهم و برجسته فیلم‌های علی حاتمی است که ساخت موسیقی این را فیلم اسفندیار منفردزاده برعهده داشت و یکی از ماندگارترین موسیقی‌های سینمای ایران را خلق کرد. دیالوگ‌های فیلم «طوقی» هنوز هم ورد زبان طرفداران فیلم است و از زمان اکران تا کنون بارها در آثار بعد از خودش تکرار شده است.
سریال‌ها و فیلم‌های علی حاتمی در دهه 50
دهه 50 دوران فعالیت‌های مداوم و پر نوسان علی حاتمی بود. حاتمی در این دهه دیگر به‌عنوان یکی از بهترین کارگردان‌های سینمای ایران شناخته شده و جسارت بیشتری در ساخت فیلم پیدا کرده بود و با حفظ عناصر خاص کارگردانی و نویسندگی‌اش به دنبال داستان‌های متنوع و البته تاثیرگذاری رفت. فیلم‌های علی حاتمی در دهه 50 طیف متنوعی از موزیکال، فیلم‌فارسی، تاریخی و حتی کمدی را شامل می‌شود. علی حاتمی در سال‌های پایانی این دهه دست به ساخت شهرک غزالی زد که علاوه بر خودش فیلمسازان دیگری هم آثار تاریخی ماندگاری در آن ساختند. شهرکی که تقریبا تمام (می‌گویم تقریبا تمام چون بخش‌هایی از دکور شهر کوفه و اورشلیم را هم در خود دارد) ساختمان‌ها، خیابان‌ها و جزییات ریز و درشتش به دوران پهلوی مربوط می‌شود و در حقیقت نمونه‌ای واقعی و کوچک از خیابان‌های تهرانِ آن دوران است. حاتمی در این دهه پا به تلویزیون گذاشت و چند سریال هم به کارنامه حرفه‌ای خود اضافه کرد که در ادامه جزییات بیشتربی از آن‌ها را می‌خوانید.
3. باباشمل
محصول: 1350
بازیگران: محمدعلی فردین، فروزان، ناصر ملک‌مطیعی
علی حاتمی به پشت‌گرمی موفقیت «حسن کچل» برای سومین فیلمش دوباره به سراغ داستان‌های کهن و ژانر موزیکال رفت. فیلم «باباشمل» درباره مرد جوان و ساده‌ای به همین نام است که یکی از بهترین بازیگران مرد ایرانی یعنی علی فردین نقشش را بازی می‌کند. او به اجبار و ظاهرا برای مصلحت مجبور می‌شود با دختر یک تاجر که بعد از مرگش کلی بدهی برای همسر و تنها دخترش باقی گذاشته است ازدواج کند.
این در حالی است که مردی به نام لوطی حیدر دل در گرو دختر تاجر دارد و بعد از شنیدن خبر ازدواجش قصد می‌کند برای همیشه از شهر برود. باباشمل که مرید لوطی است، به دنبال او راه می‌افتد و دختر که از علاقه‌ی لوطی نسبت به خودش آگاه است از او می‌خواهد بماند تا از این طریق همسرش را پاگیر کند. اما این میان باباشمل که چیزی از علاقه لوطی به همسرش نمی‌دانست، بعد از فتنه‌ی دیگران کمر به کشتن لوطی می‌بندد که در نهایت بعد از رویارویی این دو با هم همه چیز عوض می‌شود.
«باباشمل» نسبت به «حسن کچل» دیالوگ‌محورتر است و بخش زیادی از فیلم به مکالمات شخصیت‌ها می‌گذرد که هر قسمت جذابیت خاص خودش را دارد. «باباشمل» با توجه به شخصیت‌ها و دیالوگ‌هایی که بینشان رد و بدل می‌شود یادآور «شهر قصه» اثر بیژن مفید است که پنج سال قبل از این فیلم به صورت تئاتر اجرا شده بود.
4. قلندر
محصول: 1351
بازیگران: ناصر ملک‌مطیعی، فروزان، بهمن مفید
علی حاتمی بعد از سه فیلم موفق حالا دیگر به‌عنوان یک کارگردان خوشنام در سینمای دوران خودش شناخته می‌شد که فیلم‌هایش هم فروش خوبی داشتند. حاتمی همان مسیری را که از ابتدا انتخاب کرده بود ادامه می‌داد و این بار به سراغ داستانی دیگر از مردی و مردانگی و عشق ناکام و بازی سرنوشت رفت.
«قلندر» قصه‌ی مردی سرشناس و خوشنام به همین نام است که با خواهر و شاگردش زندگی و کار می‌کند. قلندر دوستی به نام صادق دارد که از پهلوانان شهر و به فکر بستن بازوبند پهلوانی پایتخت است و خیال زن و زندگی ندارد. اما قلندر از او می‌خواهد کار مهمی برایش انجام بدهد و با خواهرش عقد کند اما نه به او دل ببندد و نه چشمی به او داشته باشد. قلندر دلیل این خواسته‌اش را توضیح نمی‌دهد و همین مساله اتفاقات و ماجراهای بعدی فیلم را شکل می‌دهد.
داستان «قلندر» هم مثل «طوقی» حول یک راز شکل می‌گیرد؛ حول قضاوتی که هم برعهده شخصیت‌های داستان است و هم بر دوش مخاطب. اگر قرار باشد «قلندر» را از لحاظ سبک در یک دسته‌بندی قرار بدهیم، قطعا به‌عنوان یک فیلم‌فارسی معرفی می‌شود. داستان غیرت و ناموس، موسیقی و رقص و آواز و عناصری از این دست از «قلندر» یک فیلم‌فارسی درست و حسابی می‌سازد. اما چیزی که این فیلم را باز هم از آثار مشابه دوران خودش متمایز می‌کند، توجه به فرهنگ ایرانی و دیالوگ‌های ماندگاری است که نقطه قوت تمام فیلم‌های علی حاتمی محسوب می‌شود.
5. ستارخان
محصول: 1351
بازیگران: علی نصیریان، عنایت‌الله بخشی، عزت‌الله انتظامی
علی حاتمی برای اولین فیلم تاریخی‌اش سراغ یکی از شخصیت‌های ایرانی و دوران مشروطه رفت. آن هم زمانی که تازه فرمان مشروطه مطرح و امضا شده بود و هنوز نه مردم و نه دار و دسته حکومتی اجرایش را باور نداشتند. در این فیلم می‌بینیم که ستارخان (علی نصیریان) که همه او را به‌عنوان یکی از شخصیت‌های تاثیرگذار دوران مشروطه می‌شناسیم، کارش در ابتدا خرید و فروش اسب است. مردی نترس و با ایمان که هرگز زیر بار حرف زور نمی‌رود و همه او را با همین ویژگی و خصلت می‌شناسند. ستارخان طی یک اتفاق پایش به جمع مبارزان باز می‌شود و با حرف‌ها و روشنگری‌های حیدرخان عمواوغلو (عزت‌الله انتظامی) و علی موسیو (پرویز صیاد) به سمت مشروطه‌خواهی جلب می‌شود و آن‌ها هم او را برای رهبری یک قشون از سربازان انتقلاب مشروطه انتخاب می‌کنند.
فیلم «ستارخان» داستان چگونگی تبدیل شدن ستارخان قراچه‌داغی به یک مبارز است که در انقلاب مشروطه نقش مهمی ایفا کرد. علی حاتمی در این فیلم علاوه بر ادای دین همیشگی‌اش به تاریخ ملی و مذهبی ایران، در واقع یک فیلم جنگی ساخت. انفجارها، مبارزات با اسلحه، قشون‌کشی و نبردهای تن به تن از فیلم «ستارخان» یک اثر جنگی خوب ساخت که با توجه به امکانات آن زمان و عدم وجود جلوه‌های ویژه صوتی و تصویری بسیار قابل توجه است. این در حالی است که فیلم «ستارخان» به خاطر وفادار نبودن به اصل داستان با انتقادهای تندی از سوی منتقدان مواجه شد.
6. خواستگار
محصول: 1351
بازیگران: پرویز صیاد، زری خوشکام، نوذر آزادی
سومین فیلم علی حاتمی در سال 51 یک کمدی درباره معلمی کم‌رو و بی‌اعتمادبه‌نفس است که در خانه‌ی یک مرد ثروتمند به نام وسواس‌الدوله اتاقی کرایه کرده و زندگی می‌کند. ماجرا از جایی آغاز می‌شود که آقای معلم عاشق تنها دختر جناب وسواس‌الدوله می‌شود و تصمیم می‌گیرد او را از پدرش خواستگاری کند. آقای معلم حین تحقیق درباره دختر مورد نظرش او را به مردی هوس‌باز نشان می‌دهد که او هم وقت را تلف نکرده و به سراغ دختر می‌رود و در نهایت با او ازدواج می‌کند. اما مرد هوس‌باز به تازه‌عروسش بی‌وفایی می‌کند و همین موضوع باعث می‌شود آن‌ها از هم طلاق بگیرند. آقای معلم بار دیگر برای خواستگاری پیشقدم می‌شود اما به همین سادگی‌ها هم به مراد دلش نمی‌رسد و موانع یکی پس از دیگری سر راهش سبز می‌شوند. این موانع تا جایی ادامه پیدا می‌کند که در پایانی تلخ معشوق آقای معلم که او را 20 سال سر دوانده بود می‌میرد.
علی حاتمی در این فیلم تلنگر کوچکی به باورهای عامه مردم می‌زند و تصویری کلیشه‌ای از افراد روشنفکر و تحصیل‌کرده نشان می‌دهد که یا از دید دختران آن روزگار بی‌عرضه و ترسو به نظر می‌رسند یا در مقابل مردان بازار و مشاغل دیگر بی‌دست‌وپا و به اصطلاح اتوکشیده به نظر می‌رسند و تنها در بند اصول و قواعدند. در این فیلم کمدی زری خوشکام، همسر علی حاتمی نقش دختر مورد علاقه آقای معلم با بازی پرویز صیاد را بازی می‌کند.
7. سریال داستان‌های مولوی
محصول: 1352- 1353
بازیگران: جمشید مشایخی، بهروز به‌نژاد، سعید امیرسلیمانی
سریال «داستان‌های مولوی» اولین همکاری علی حاتمی با تلویزیون ملی در قامت کارگردان بود. حاتمی پیش از این فعالیت حرفه‌ای‌اش را به‌عنوان فیلمنامه‌نویس با تلویزیون ملی در دهه 40 آغاز کرده بود. سریال «داستان‌های مولوی» یک مجموعه شش قسمتی با 60 دقیقه در هر قسمت بود که داستان‌هایی را از مثنوی معنوی به تصویر می‌کشید و در ایام نوروز پخش می‌شد. داستان‌هایی با عناوین «سلطان و کنیزک»، «پیر چنگی»، «قاضی و زن جوحی»، «خلیفه و اعرابی»، «طوطی و بازرگان» و «صوفی».
8. سریال سلطان صاحبقران
محصول: 1354
بازیگران: جمشید مشایخی، پرویز فنی‌زاده، زری خوشکام
علی حاتمی پس از شکست‌های انتقادی و مادی فیلم «ستارخان» از پرداختن به داستان‌ها و شخصیت‌های تاریخی ناامید نشد. تنها یک سال پس از سریال «داستان‌های مولوی» دست به کار شد و سریال «سلطان صاحبقران» را با محوریت ناصرالدین شاه قاجار برای تلویزیون ملی ایران ساخت. این سریال سیزده قسمتی با مجموعه‌ای از فلش‌بک‌ها روایت می‌شود که در خاطر ناصرالدین شاه می‌گذرد. خاطراتی درباره امیرکبیری که همیشه مشاور خیرخواه او بود اما به دستور خود او و به خاطر فتنه‌ی درباریان کشته شد.
این سریال هم مثل تمامی آثار علی حاتمی توسط خودش نوشته و کارگردانی شده است. از نکات قابل توجه آن موسیقی واروژان و حضور زری خوشکام همسر علی حاتمی در نقش همسر امیرکبیر است. این سریال با به تصویر کشیدن اتفاقات تاریخی مثل قتل امیرکبیر، تدارک جشن پنجاه سالگی سلطنت ناصرالدین شاه یا دسیسه‌های مهد علیا مادر شاه علیه امیرکبیر و ترور ناصرالدین شاه همگی با دیالوگ‌های هنرمندانه علی حاتمی هنوز هم به‌عنوان یکی از بهترین مجموعه‌های تاریخی تلویزیون ایران جایگاه برجسته‌ای دارد.
9. سوته‌دلان
محصول: 1356
بازیگران: بهروز وثوقی، شهره آغداشلو، فخری خوروش
می‌رسیم به بهترین اثر علی حاتمی در دهه 50 یعنی فیلم تحسین‌شده‌ی «سوته‌دلان». این فیلم داستان خانواده ظروفچی را روایت می‌کند. حبیب آقای ظروفچی که برادر بزرگ خانواده است به همراه دو برادر کوچک‌تر، مادر، زنِ برادر و دخترخاله خود در یک خانه زندگی می‌کند. مجید یکی از برادرهای ناتنی حبیب آقا و عقب‌مانده‌ی ذهنی است. او بعد از مرگ پدر خانواده جدا از بقیه زندگی می‌کند. حبیب با وجود اینکه به دخترخاله خود دل بسته است اما به خاطر مجید ازدواج نمی‌کند و مسئولیت برادر معلولش را برعهده دارد.
«سوته‌دلان» داستان تلخی دارد و با یک پایان تلخ هم تمام می‌شود. از دید منتقدان این فیلم بهترین اثر علی حاتمی از ابتدای فعالیت سینمای‌اش بود. از دیالوگ‌های شاعرانه فیلم که بگذریم بازی هنرپیشه‌ها به خصوص بهروز وثوقی، فیلمنامه و کارگردانی علی حاتمی نسبت به آثار پیشین پخته‌تر است.
«سوته‌دلان» در همان سال اکران برنده دیپلم افتخار و جایزه ویژه بهترین فیلم جشنواره بین‌المللی فیلم تهران و برنده جایزه بهترین بازیگر نقش اول مرد برای بهروز وثوقی شد. دیالوگ‌های این فیلم هنوز هم بین اهالی سینما ماندگار است و فیلم به خودی خود بعد از گذشت سال‌ها همچنان تماشایی و قصه عاشقانه‌اش هنوز هم تاثیرگذار است.
بیشتر بخوانید: مطالب و اخبار سینمای ایران
سریال‌ها و فیلم‌های علی حاتمی در دهه 60
علی حاتمی از جمله فیلمسازان و هنرمندانی بود که بعد از انقلاب در ایران ماند و به کارش ادامه داد. علی حاتمی در دهه 60 باتجربه‌تر و توانمندتر از پیش دست به ساخت سریال‌ها و فیلم‌های مهمی زد که هر کدام از جنبه کارگردانی و نویسندگی جزو آثار درخشان سینمای ایران به شمار می‌روند.
10. حاجی واشینگتن
محصول: 1361
بازیگران: عزت‌الله انتظامی، اسماعیل محمدی، ریچارد هریسون
فیلم «حاجی واشینگتن» که درباره سفر ایلچی (سفیر) بیمار ایران به آمریکا و ماجرای چگونگی افتتاح سفارتخانه است، بعد از ساخت اجازه اکران نگرفت و توقیف شد. دلیل توقیف هم اینطور بیان شد که «تصویری که از سفیر ایران به نمایش درآمده است با اصل آن متفاوت است و همخوانی ندارد». اما تقریبا 15 سال بعد و پس از مرگ علی حاتمی به اکران عمومی رسید.
در این فیلم علاوه بر عزت‌الله انتظامی در نقش اصلی از بازیگران خارجی هم استفاده شده است. عزت‌الله انتظامی در این فیلم دیالوگ‌های سخت و طولانی دارد که در سکانس‌های زیادی از فیلم به شکل قابل تحسینی نطق می‌کند که باعث بوجود آمدن صحنه‌های قابل توجه، بعضا خنده‌دار و اکثرا تلخ می‌شود. مثل زمانی که برای اولین بار با رییس‌جمهور به قول خودش آمِریک مواجه می‌شود و صحنه طلایی ذبح گوسفند.
علی حاتمی برای ساخت این فیلم به خاطر چالش‌ها و مشکلات مالی و مسائل سیاسی راهی ایتالیا شد و فیلمش را به جای آمریکا در این کشور ساخت. حاتمی به روایت داستان‌های تاریخی به سبک خودش شهرت داشت و برای این فیلم هم همه چیز را از دیدگاه خودش روایت کرد. بازی عزت‌الله انتظامی برجسته‌ترین بخش فیلم «حاجی واشینگتن» است که هنوز هم بعد از سال‌ها مورد تحسین منتقدان و مخاطبان قرار می‌گیرد.
11. کمال‌الملک
محصول: 1362
بازیگران: جمشید مشایخی، عزت‌الله انتظامی، علی نصیریان
علی حاتمی در سال 1362 بار دیگر یک فیلم تاریخی می‌سازد و این بار شخصیتی هنرمند به نام کمال‌الملک را دنبال می‌کند. کمال‌الملک لقبی بود که ناصرالدین شاه به محمد غفاری، نقاش دربار داده بود. فیلم که رابطه‌ی کمال‌الملک را با درباریان و شرایط سیاسی آن دوران نشان می‌دهد، در کاخ گلستان ساخته شد و علی حاتمی در قاب‌بندی‌ها و نشان دادن ظرایف و خصایص این نگین معماری سنگ تمام گذاشت؛ به همان میزان که تابلوی تالار آینه استاد کمال‌الملک که کشیدنش هفت سال به طول انجامید و دل ناصرالدین شاه را برد و شور و شعفی قابل وصف پدید آورد.
داستان فیلم «کمال‌الملک» که یکی از بهترین فیلم‌های سینمای ایران پس از انقلاب است، از جایی آغاز می‌شود که پس از اتمام نقاشی تالار آینه به استاد تهمت دزدی می‌زنند و اسیرش می‌کنند. این تهمت و نقشه‌ای که دامن‌گیر کمال‌الملک شده است، در واقع یک تسویه حساب شخصی است بین شاهزاده و دست راست شاه یعنی اتابک اعظم. کمال‌الملک به بازیچه‌ی دست سیاستمدارانی تبدیل می‌شود که این به خودی خود می‌تواند طعنه بزرگ فیلم باشد. چیزی که داستان را پیش می‌برد همین بازی ناجوانمردانه است. کمال‌الملک از همان بدو ورود خاری در چشم نوکران کاخ بود و همین حسادت درباریان و محبوبیت او نزد شاه عاقبت دامنش را هم گرفت.
در این میان فیلم با فلش‌بک‌هایی هنرمندانه چگونگی راه پیدا کردن کمال‌الملک به کاخ سلطنتی را نشان می‌دهد که از نکات جالبش این است که لیلا حاتمی نقش کودکی او را بازی می‌کند و در نقش یک پسربچه ظاهر می‌شود. ماجراهای کمال‌الملک در دربار تا بعد از ترور ناصرالدین شاه و بر تخت نشستن مظفرالدین شاه ادامه پیدا می‌کند. او برای آموزش نقاشی به پاریس می‌رود اما نیمه‌کاره مجبور می‌شود بازگردد. علی حاتمی در این فیلم با تکیه بر شخصیت و محور قرار دادن کمال‌الملک به جزییات تاریخی زیادی اشاره می‌کند و از هر فرصتی برای قدرنادیده گرفته شدن هنر و بی‌کفایتی پادشاهان ایرانی بهره می‌برد. مثل هزینه‌ای که مظفرالدین شاه برای درمان بیماری خود بر مردم ایران تحمیل می‌کند یا چگونگی شکل گرفتن مشروطه و گذر از قاجار به پهلوی.
در این فیلم به خوبی می‌بینیم که هنر، صداقت و شرافت کمال‌الملک او را تا انتها در چشم پادشاهان قاجار عزیز نگاه می‌دارد و با ورود به دوران پهلوی و سر خم نکردن در مقابل رضاشاه تبعید را به جان می‌خرد. در پایانی نمادین هم فرش یک قالی‌باف روستایی را روی بوم خود قرار می‌دهد و هنر خود را در مقابل او ناچیز می‌داند.
12. جعفرخان از فرنگ برگشته
محصول: 1366
بازیگران: عزت‌الله انتظامی، محمدعلی کشاورز، حسین سرشار
فیلم کمدی «جعفرخان از فرنگ برگشته» درباره یک خانواده اصفهانی است که تنها پسرشان به نام جعفر بعد از 20 سال تحصیل و زندگی در فرنگ حالا می‌خواهد برگردد. پدرش حاج احمد چلویی (عزت‌الله انتظامی) مرد خوشنام و با اعتباری در بازار اصفهان است و برای بازگشت پسرش اشتیاق زیادی دارد و سور و سات مبسوطی تدارک میبیند. پدر مشتاقانه به استقبال پسر می‌رود و انتظار دارد فرزند رشیدش را در هیبت یک جنتلمن واقعی ببیند اما چیزی که با آن مواجه می‌شود را باور نمی‌کند. جعفر حالا به قول خودش یک پروفسور شده است، مثل فرنگی‌ها لباس میپوشد، یک سگ را به دنبال خودش به هر طرف می‌کشد و دیگر مثل ایرانی‌ها رنگ و بویی از احساس در او به چشم نمی‌خورد.
تمام چالش‌ها و فراز و نشیب‌های داستان از جایی آغاز می‌شود که پدر می‌خواهد پسر را به قول خودش به راه بیاورد و پسر مقاومت می‌کند. جدالی جالب و طنز بینشان در می‌گیرد و در این بین کارشان به جاهای باریک و در نهایت سکته‌ی پدر کشیده می‌شود. از کارهای جعفر اینطور برداشت می‌شود که عقلش را از دست داده است و می‌خواهد در یک روستای دورافتاده شمایلی از کشاورزی فضایی و زندگی در فضا را اجرا کند که همه چیز در نهایت به احمقانه‌ترین شکل ممکن پیش می‌رود. داماد فرصت‌طلب حاج احمد هم این وسط از آب گل‌آلود ماهی می‌گیرد. در نهایت وقتی نه جعفر دست از دیوانه‌بازی‌هایش برمی‌دارد و نه پدر کوتاه می‌آید، جعفر به آمریکا برمی‌گردد.
«جعفرخان از فرنگ برگشته» اولین فیلم کمدی بعد از انقلاب است که در کمال تعجب نامی از کارگردان در آن به چشم نمی‌خورد. آن هم به این خاطر که به دلیل حساسیت‌های ارشاد حدود بیست دقیقه از فیلم حذف شد و حاتمی را مجبور به برداشت دوباره آن کردند که در نهایت به خاطر مخالفت او کار به دست چند نفر افتاد و در تیتراژ هم به‌عنوان «کار گروهی» از فیلم یاد می‌شود. علی حاتمی فیلمنامه‌ی این اثر را با الهام از نمایشنامه‌ی «جعفرخان از فرنگ آمده» متعلق به حسن مقدم نوشت و با آوردن داستان به دوران معاصر و تغییراتی آن را به سبک خود آماده‌ی ساخت کرد. اما به خاطر همین حواشی و مسائل حاتمی هرگز این فیلم را جزوی از کارنامه حرفه‌ای خود نمی‌دانست.
13. سریال هزاردستان
محصول: 1358- 1366
بازیگران: جمشید مشایخی، عزت‌الله انتظامی، داوود رشیدی
سریال «هزاردستان» قدم بزرگ دیگری بود که علی حاتمی در تلویزیون برداشت. سریالی که از سال 1358 ساختش آغاز شد و در نهایت در سال 66 آماده و پخش شد. علی حاتمی این سریال پانزده قسمتی را در شهرک غزالی خودش ساخت و برای نوشتن فیلمنامه‌اش زحمت زیادی کشید. «هزاردستان» به‌عنوان یکی از بهترین سریال‌های ایرانی، از اواخر دوران قاجار آغاز می‌شود و تا به سلطنت رسیدن محمدرضا پهلوی ادامه پیدا می‌کند و در دو بخش داستان زندگی و سرگذشت شخصیتی خیالی به نام رضا تفنگچی (که در نهایت به رضا خوشنویس تغییر می‌کند) را روایت می‌کند.
سریال «هزاردستان» که جمعی از بزرگ‌ترین هنرپیشه‌های درخشان سینمای ایران و یکی از ماندگارترین موسیقی‌های متن سریال‌های ایرانی را در خود دارد هم از حذف و اضافه‌های ارشاد در امان نبود و بارها به بهانه‌های مختلف قسمت‌هایی از آن برداشته شد تا جایی که چند نسخه مختلف از این سریال موجود است که هر کدام با دیگری در بخش‌هایی متفاوت است. نکته‌ی جالب اینکه علی حاتمی اصلا شهرک غزالی را به خاطر این سریال ساخت؛ سریالی که در دوران جنگ دل‌گرمی بود برای مردم تا جزییاتی از تاریخ ایران را به هنرمندانه‌ترین شکل ممکن ببینند که تا پیش از آن شاید از وجودش حتی خبر هم نداشتند.
14. مادر
محصول: 1368
بازیگران: رقیه چهره‌آزاد، محمدعلی کشاورز، فریماه فرجامی
چه کارگردان و نویسنده‌ای خوش‌قریحه‌تر از علی حاتمی برای ساختن فیلمی هنرمندانه و ماندگار با محوریت مادر؟ «مادر» آخرین فیلم علی حاتمی در دهه 60 بود؛ درامی مثل همیشه با فیلمنامه و کارگردانی تمیز و دیالوگ‌های ماندگار، بازی‌های شاهکار، قاب‌بندی و موسیقی تکرار نشدنی. نام فیلم «مادر» هم مثل تمام آثار پیشین علی حاتمی بر اساس شخصیت اصلی‌اش انتخاب شده است. داستان درباره مادری است که در آسایشگاه سالمندان زندگی می‌کند اما خودش خبر دارد که موعد مرگش فرا رسیده است و به خانه برمی‌گردد و تمام فرزندانش را جمع می‌کند تا هم وصیت کند و هم برای آخرین بار آن‌ها را کنار هم ببیند.
مادرِ این فیلم که زنده‌یاد بانو رقیه چهره‌آزاد نقشش را با لطافت هرچه تمام‌تر بازی می‌کند، زنی دانا و آبرومند است و می‌خواهد مراسمی درخور و شایسته برای مرگش برگزار شود. فرزندانش که دو دوختر و چهار پسر هستند هرکدام به ترتیب از همان ابتدای فیلم با شغل و سبک زندگیشان معرفی می‌شوند. اکرم محمدی نقش دختر کوچک خانواده را بازی می‌کند که پا به ماه است و با یک نجار ازدواج کرده است و دو فرزند دیگر هم دارد. امین تارخ یکی از پسرهاست که کارمند بانک است و وضع مالی به ظاهر خوبی دارد و رابطه جالبی با همسرش دارد که او هم شاغل است و با پیغام صوتی که برای هم ضبط می‌کنند از حال یکدیگر خبر می‌گیرند.
محمدعلی کشاورز برادر بزرگ‌تر است که تجارت روده گاو و گوسفند می‌کند و اخلاق تندی دارد و به ظاهر هیچ احساسی در او به چشم نمی‌خورد و تنها در حضور مادر است که دیگر خواهرها و برادرهایش را تحمل می‌کند. اکبر عبدی نقش پسر دوم خانواده را برعهده دارد که دچار بیماری روانی است و فریماه فرجامی هم دختر بزرگ خانواده که از راه دور می‌آید و در نهایت پسر ناتنی با بازی جمشید هاشم‌پور که ناخداست و ثمره‌ی ازدواج پدر خانواده در دوران تبعید در جنوب.
«مادر» هم مثل تمام فیلم‌های علی حاتمی مجموعه‌ای از احساسات را در مخاطب برمی‌انگیزد. هم کمدی دارد و هم تراژدی و این ترکیب تلخ و شیرین است که از آن اثری ماندگار خلق می‌کند.
15. دلشدگان
محصول: 1370
بازیگران: امین تارخ، اکبر عبدی، جلال مقدم
علی حاتمی در دهه 70 تنها فرصت به انجام رساندن یک فیلم را پیدا کرد و در میانه‌ی ساخت دومین فیلمش با محوریت جهان پهلوان تختی در سال 1357 از دنیا رفت. در واقع «دلشدگان» را آخرین فیلم علی حاتمی می‌توان نامید که حول بزرگ‌ترین دغدغه این کارگردان یعنی هنر می‌چرخد. علی حاتمی پیش از دهه 70 در فیلم‌های خود و در پوسته‌ای از تاریخ به مقوله‌ی هنر و هنرمند پرداخته بود. در فیلم «کمال‌الملک» سراغ نقاشی رفت و در سریال «هزاردستان» به خطاطی اشاره داشت و در آخرین فیلمش هم موسیقی را هدف قرار داد.
«دلشدگان» روایتی دیدنی و شنیدنی است که به بزرگان اهل هنر تقدیم شده است. این فیلم در دوران قاجار و سلطنت احمدشاه اتفاق می‌افتد. از همان ابتدای فیلم ساز را می‌بینیم، نوازنده و سازنده‌ی ساز. موسیقی که تمام متن فیلم را پر کرده، هنر گوش‌نواز حسین علیزاده است. آواز استاد شجریان هم کار را تمام کرده و از این اثر یک آلبوم تمام و کمال از موسیقی سنتی ایرانی ساخته است.
«دلشدگان» فیلمی است که بیشتر از دیدن باید پای شنیدنش نشست و صدای تار و سه‌تار است که روح مخاطب را نوازش می‌کند و اثری ماندگار برجا می‌گذارد. داستان فیلم درباره گروهی متشکل از چند نوازنده و یک خواننده است که راهی پاریس می‌شوند تا موسیقی سنتی ایرانی را روی صفحات گرامافون ضبط و ماندگار کنند. بخش اول فیلم به معرفی هر یک از این هنرمندان و رخت بستنشان برای سفری طولانی و خداحافظی با خانواده‌هایشان می‌گذرد.
بعد از رسیدن به پاریس مشخص می‌شود که واسطه آن‌ها عهدشکنی کرده و گروه را بدون پشتوانه مالی به حال خود رها کرده است. بعد از آن گروه مجبور است برای انجام وظیفه‌ای که حالا دیگر جنبه‌ی شخصی پیدا کرده است از خودگذشتگی کند تا جایی که حتی یکی از اعضا برای تامین هزینه‌های ضبط صفحه‌شان خانه‌اش را برای فروش می‌گذارد. با وجود تمام تلاش‌های گروه اما در نهایت ناکام و مثل کشتی شکستگان به وطن برمی‌گردند در حالی که یکی از اعضا به سبب بیماری جان خود را از دست می‌دهد و حتی توفیق این را پیدا نمی‌کند که به صورت زنده همراه گروهش اجرا داشته باشد.
«دلشدگان» هم یکی دیگر از فیلم‌های علی حاتمی است که او با برداشتی شخصی از وقایع تاریخی فیلمنامه‌اش را نوشت و آن را کارگردانی کرد. این فیلم با تمام نکات مثبتش، دستخوش حذفیات زیادی است که باعث شده حین تماشا رشته‌ی داستان از دست تماشاگر خارج شود و حس ناپیوسته بودن منتقل کند. مثل قسمت‌هایی که خواننده‌ی گروه عاشق یک شاهزاده‌ی نابینای ترک می‌شود که لیلا حاتمی نقشش را بازی می‌کند و نه رابطه‌ی بینشان به خوبی شکل می‌گیرد و نه عاقبت مشخصی دارند. در نهایت اینکه آخرین فیلم علی حاتمی در سینمای ایران یکی از برجسته‌ترین آثار از لحاظ موسیقی و صدابرداری باقی مانده است.
منبع: دیجی‌مگ
https://teater.ir/news/70280
.gif)
