نقد فیلم مستند «آخرین فیلم چیچ و چانگ»: کمدین‌های دهه ۷۰ داستان خود را روایت می‌کنند

چارسو پرس: «آخرین فیلم چیچ و چانگ» (Cheech & Chong’s Last Movie) مستندی خوش‌ساخت و دوست‌داشتنی درباره‌ی زوج کمدی نام‌آشنای دهه ۷۰ میلادی است. اگرچه بعید است نسل جوان را به تماشای آثار گذشته‌ی آن‌ها ترغیب کند، اما برای مخاطبان وفادار، فرصتی است تا یک بار دیگر با خاطرات این دو هنرمند همراه شوند. در این مستند، چیچ مارین و تامی چانگ شخصاً داستان زندگی و همکاری خود را بازگو می‌کنند؛ هرچند در برخی موارد، اختلاف نظرهایی میانشان دیده می‌شود که همین تضادها به فیلم رنگ‌و‌بوی تازه‌ای می‌بخشد.

مستند از ۲۵ آوریل در آمریکا اکران شده، اما پیش‌تر، به رسم شوخ‌طبعی‌های همیشگی این زوج، در روز ۲۰ آوریل و ساعت ۴:۲۰ بعدازظهر در برخی سینماها روی پرده رفت؛ اشاره‌ای هوشمندانه به فرهنگ مصرف ماریجوانا و کد عددی معروف ۴/۲۰.

چیچ و چانگ در اواخر دهه ۷۰ و اوایل دهه ۸۰ میلادی در چند فیلم موفق مانند «Up In Smoke» (1978) / دود در هوا و «Things Are Tough All Over» (1982) / اوضاع همه‌جا وخیمه بازی کردند. اما آخرین فیلم سینمایی آن‌ها، یعنی «Cheech & Chong’s Animated Movie» (2013)، با واکنش‌های ضعیفی مواجه شد. با این حال، «آخرین فیلم» برای طرفداران مشتاقی که هنوز دوست دارند این دو هنرمند را روی پرده سینما ببینند، فرصتی شایسته برای وداع است.

کارگردانی این مستند را دیوید بوشل برعهده داشته که نخستین تجربه بلندش محسوب می‌شود. فیلم با صحنه‌هایی آغاز می‌شود که در آن چیچ و چانگ در حال رانندگی در بیابان هستند و نمی‌دانند مقصدشان کجاست، اما به دنبال ملاقات با بوشل‌اند. این بخش‌ها، که گرچه به‌ظاهر بداهه‌پردازی‌شده‌اند اما به‌وضوح تا حدودی سناریونویسی شده‌اند، چارچوبی روایی برای بازگویی تاریخچه آن‌ها فراهم می‌کند.

«آخرین فیلم» داستان آشنایی این دو را روایت می‌کند: چیچ مارین، پسری چیکانو که در لس‌آنجلس و زیر سایه پدری پلیس و خشن بزرگ شده، و تامی چانگ، موزیسینی دورگه (چینی و کانادایی) که در ونکوور به فعالیت‌های بداهه‌پردازی مشغول بود. آن‌ها با تشکیل گروهی به نام «چیچ و چانگ» وارد دنیای استندآپ شدند و توانستند با روحیه ضدفرهنگ و شوخی‌های ساختارشکن، به دل نسل جوان دهه ۷۰ راه یابند. آثار صوتی و سینمایی‌شان به‌سرعت محبوب شد، تا آنکه تضاد در دیدگاه‌ها و Egoهای شخصی، به جدایی آن‌ها انجامید.

نکته قابل‌توجه اینکه بوشل ترجیح داده چیچ و چانگ را به‌صورت جداگانه مصاحبه کند و برای روایت تصویری از انیمیشن‌های تریپی جیمز بلاگدن و آرشیوهای قدیمی بهره بگیرد. این انتخاب هوشمندانه بر این نکته تأکید می‌کند که اگرچه شهرت آن‌ها به‌عنوان یک «زوج کمدی» شکل گرفته، اما امروز هر کدام خود را فردی مستقل می‌دانند.

در ابتدای مستند، چیچ و چانگ هر یک به‌تنهایی از کودکی و جوانی خود می‌گویند. اما با تقاطع مسیر حرفه‌ای‌شان، روایت‌ها در هم تنیده می‌شود و تضاد در یادآوری‌ها، به بازتابی از درگیری‌های دیرینه آن‌ها تبدیل می‌گردد. بوشل به‌خوبی نشان می‌دهد که چگونه فرهنگ غالب آمریکای سفید در آن دوران پذیرای چهره‌هایی چون مارین و چانگ نبود، و همین حاشیه‌نشینی باعث شد شوخی‌های نابهنجار آن‌ها در مورد جنسیت، مواد مخدر و نافرمانی از قدرت، با نسل معترض آن روزگار هم‌خوان شود.

برای علاقه‌مندان به پشت‌صحنه آثار هنری، شنیدن درباره‌ی خاستگاه شوخی‌های معروفی چون «Dave» یا «Basketball Jones» جذاب خواهد بود. کلیپ‌های قدیمی، ضبط‌شده با دوربین‌های دستی و کیفیت پایین، تصویرهایی بکر و صمیمی از رابطه گرم آن‌ها و اجرای زنده‌شان ارائه می‌دهد.

با این حال، قاب روایی فیلم ــ یعنی سفر امروزی آن‌ها در بیابان ــ بیش از آنکه به روایت کمک کند، گاهی حواس‌پرت‌کن و زائد است. در مقاطعی، شخصیت‌هایی مانند همسر سابق یا همکاران قدیمی به‌طرز «جادویی» در خودرو ظاهر می‌شوند و روایت یکی از آن‌ها را به چالش می‌کشند. همچنین دلخوری واقعی مارین از اینکه چانگ کارگردانی برخی فیلم‌هایشان را برعهده گرفته، لحن آرام مستند را برای لحظاتی می‌شکند. اما متأسفانه، این بخش‌ها گاهی به نمایش‌های ساختگی و کم‌اثر تبدیل می‌شوند که در مقایسه با درخشش گذشته این دو، چندان موفق عمل نمی‌کنند.

«Cheech & Chong’s Last Movie» برای مخاطبان وفادار، یک وداع تلخ و شیرین است. این مستند بیش از آنکه صرفاً یک نگاه نوستالژیک باشد، تلاشی است برای درک میراث فرهنگی و هنری زوجی که در دوران طلایی کمدی آمریکا، توانستند از حاشیه به متن بیایند و در دل فرهنگ جوانان جا باز کنند.

گرچه فیلم در فرم و ساختار ضعف‌هایی دارد، اما صمیمیت، صداقت و نگاه انسانی آن به چیچ و چانگ، اثری تأثیرگذار برای هواداران خلق کرده است؛ اثری که بیش از هر چیز، یادآور روزگاری است که شورش و شوخی، دست‌در‌دست هم، دیوارهای هنجار را به لرزه می‌انداختند.