نقد فیلم «نشانه‌ها»؛ مستند تازه لوکرسیا مارتل درباره غصب زمین و نادیده‌گرفتن جوامع بومی

چارسو پرس: لوکرسیا مارتل، فیلمساز سرشناس آرژانتینی، پس از ۲۵ سال فعالیت سینمایی و ساخت تنها پنج فیلم داستانی، این بار با نخستین مستند خود با عنوان «نشانه‌ها» وارد عرصه تازه‌ای شده است. این مستند که نخستین بار در جشنواره ونیز به نمایش درآمد، بازخوانی آهسته اما خشمگینانه از قتل رهبر جامعه بومی «چوشاگاستا»، خاویر چوکووار، در سال ۲۰۰۹ است؛ قتلی که ریشه در تبعیض و امتیازطلبی استعماری دارد و به نقطه‌عطف روایت فیلم بدل می‌شود.

«نشانه‌ها» در ادامه مسیر خود در جشنواره‌های معتبر جهانی چون تورنتو، نیویورک، سن‌سباستین و لندن نیز نمایش خواهد داشت. با این حال، برای درک و همراهی با اثر نیازی به آشنایی قبلی با کارنامه مارتل نیست؛ چراکه فیلم با زبانی ساده، مصاحبه‌هایی انسانی و رویکردی صریح به مسائل سیاسی ساخته شده است. نام اسپانیایی فیلم، «سرزمین ما»، بیش از عنوان انگلیسی آن، بیانگر روح و محتوای مستند است.

فیلم با تصاویری فضایی از کره زمین و موسیقی کُرال پرشور آغاز می‌شود و سپس به دشت‌ها و زمین‌های کشاورزی استان توکومان در شمال غربی آرژانتین فرود می‌آید؛ سرزمینی که قرن‌ها محل زندگی بومیان چوشاگاستا بوده اما همواره مورد تعرض زمین‌داران اروپایی‌تبار قرار گرفته است. نمونه بارز این نزاع‌ها، قتل خاویر چوکووار، رهبر ۶۸ ساله این جامعه، به دست زمین‌دار محلی داریو لوئیس آمین و دو افسر پلیس سابق بود.

تصاویر تکان‌دهنده‌ای که از درگیری ثبت شده، سندی آشکار بر خشونت این حادثه است، با این حال دادگاه مربوطه تازه در سال ۲۰۱۸ آغاز شد و نهایتاً نیز عدالت کامل برقرار نشد. مارتل و همکار نویسنده‌اش، ماریا آلچه، بیش از آن‌که به جزئیات حقوقی بپردازند، بر روایت جامعه چوشاگاستا و درد و رنج بازماندگان متمرکز می‌شوند.

بخش‌های تأثیرگذار فیلم زمانی شکل می‌گیرد که بیوه چوکووار، آنتونیا، از تجربه زیست خود به‌عنوان یک زن بومی سخن می‌گوید؛ از دوران کودکی و آموزش‌هایی که تاریخ بومیان را نادیده می‌گرفت و تنها «کشف قاره آمریکا» را آموزش می‌داد، تا امروز که شاهد فروپاشی سبک زندگی سنتی و غصب تدریجی زمین‌های اجدادی است. تصاویر آرشیوی خانوادگی او به شکلی دردناک، تاریخ فراموش‌شده این مردم را بازنمایی می‌کند.

«نشانه‌ها» اگرچه در فرم روایی مستند به دور از رادیکالیسم آثار داستانی مارتل است، اما همان دقت و وسواس بصری او را دارد. استفاده گسترده از تصویربرداری هوایی با پهپاد ـ که در بسیاری از مستندهای معاصر به کلیشه بدل شده ـ در این فیلم ابزاری مؤثر و شاعرانه است؛ چراکه نگاهی فراگیر به سرزمینی ارائه می‌دهد که علیرغم همه منازعات، همچنان پابرجاست.