۱۰ انیمیشن برتر سه دهه اخیر؛ سفری درخشان در جهان بی‌مرز پویانمایی

چارسو پرس: انیمیشن نه یک ژانر، بلکه یک رسانه مستقل است؛ رسانه‌ای که در ۳۰ سال گذشته به شکلی مداوم در کیفیت، کمیت و محبوبیت رشد کرده و به یکی از شاخه‌های درخشان سینمای جهان تبدیل شده است. روایت‌هایی که در دنیای انیمیشن شکل می‌گیرند، از نظر بصری مرز نمی‌شناسند و به کارگردان‌ها اجازه می‌دهند با آزادی کامل تخیل خود را به تصویر بکشند.

در سه دهه اخیر، برخی از شاهکارهای بی‌تکرار سینما در قالب انیمیشن خلق شده‌اند؛ آثاری که از انیمه‌های ژاپنی گرفته تا تولیدات پیکسار و آثار هنری و تجربی برای بزرگسالان را دربرمی‌گیرند. این فیلم‌ها، فراتر از خاطره‌انگیز بودن، توانسته‌اند احساساتی عمیق را در مخاطب زنده کنند؛ از لحظاتی تأثربرانگیز تا مفاهیم تفکربرانگیز و صحنه‌های هیجان‌انگیز.

چنین تنوع و خلاقیتی در دنیای انیمیشن ثابت می‌کند که این رسانه، درست مانند آثار لایو اکشن، می‌تواند طیف گسترده‌ای از احساسات انسانی را به تصویر بکشد—و شاید حتی فراتر از آن.

در ادامه این گزارش از چارسو پرس، با ۱۰ انیمیشن برتر سی سال گذشته آشنا می‌شویم؛ آثاری که در گوگل ترند نیز همواره محبوب و مورد بحث بوده‌اند و تماشای دوباره آن‌ها هیچ‌گاه تکراری نخواهد شد.

۱۰. مری و مکس (Mary and Max) – محصول ۲۰۰۹

کارگردان: آدام الیوت

نام آدام الیوت، فیلم‌ساز خلاق استرالیایی، این روزها با انیمیشن تحسین‌شده‌اش خاطرات یک حلزون (Memoir of a Snail) دوباره بر سر زبان‌ها افتاده؛ اثری که توانست نامزد اسکار شود و تحسین منتقدان را برانگیزد. اما اگر بخواهیم به نقطه اوج کارنامه او اشاره کنیم، بی‌شک باید به شاهکار غم‌انگیز و خنده‌دار او یعنی Mary and Max اشاره کنیم؛ نخستین فیلم بلند این کارگردان که جایگاه ویژه‌ای در تاریخ سینمای جهان دارد.

این انیمیشن استاپ‌موشن، روایتی است از دوستی عجیب و عمیق بین دختری تنها در استرالیا و مردی مبتلا به سندرم آسپرگر در نیویورک. داستان فیلم با آنکه سرشار از غم، تنهایی و واقعیت‌های تلخ زندگی است، اما لحظاتی از طنز درخشان، امید و حس ناب انسانیت را نیز به مخاطب هدیه می‌دهد.

Mary and Max با طراحی بصری خاص و به‌اصطلاح «زشتِ زیبا»، نمونه‌ای تمام‌عیار از انیمیشن برای بزرگسالان است؛ فیلمی که هرچند برای کودکان مناسب نیست، اما اثبات می‌کند که انیمیشن می‌تواند به اندازه هر اثر جدی و درام لایو اکشن، تأثیرگذار و باشکوه باشد.

این انیمیشن، از آن دست آثاری است که بارها در لیست‌های ترند گوگل و رسانه‌هایی مانند چارسو پرس به عنوان نمونه‌ای الهام‌بخش از هنر پویانمایی یاد شده و همچنان یکی از آثار ماندگار این ژانر محسوب می‌شود.

۹. آبی کامل (Perfect Blue) – محصول ۱۹۹۷

کارگردان: ساتوشی کن

فیلم آبی کامل شاهکاری درخشان از انیمه‌ساز فقید ژاپنی، ساتوشی کن است؛ کارگردانی که نامش همواره در تاریخ سینمای جهان به‌عنوان یکی از ذهن‌های خلاق و پیشرو در عرصه پویانمایی ثبت شده است. این فیلم اثباتی محکم بر این حقیقت است که انیمیشن فقط مخصوص کودکان نیست، بلکه می‌تواند بستری برای روایت‌های روان‌شناختی، پیچیده و حتی ترسناک باشد.

Perfect Blue با روایت ماجرای ستاره پاپی که وارد دنیای بازیگری می‌شود و به تدریج مرز میان واقعیت و توهم را از دست می‌دهد، به یک تریلر روان‌شناختی تمام‌عیار تبدیل می‌شود؛ فیلمی که هم از نظر بصری درخشان است و هم از نظر دراماتیک، مخاطب را تا پایان بر لبه صندلی نگه می‌دارد.

این اثر کالت و تاثیرگذار نه تنها در ژانر ترسناک و تریلر در انیمه، بلکه در سینمای جهان نیز الهام‌بخش فیلمسازانی چون دارن آرونوفسکی (در قوی سیاه) بوده است. کن با مهارت مثال‌زدنی‌اش، پیچیدگی‌های روانی شخصیت‌ها را با ظرافتی ترسناک به تصویر می‌کشد؛ به گونه‌ای که بسیاری از منتقدان، این فیلم را یکی از بهترین تریلرهای انیمیشنی تاریخ می‌دانند.

فیلم Perfect Blue در گوگل ترند و تحلیل‌های اخیر پلتفرم‌های تخصصی انیمیشن، همچنان به عنوان یک مرجع تأثیرگذار در حوزه انیمیشن بزرگسالانه مطرح است. چارسو پرس نیز در گزارش‌های خود به دفعات از این فیلم به عنوان نقطه عطفی در بلوغ ژانر انیمه یاد کرده است.

۸. شاهزاده مصر (The Prince of Egypt) – محصول ۱۹۹۸

کارگردانان: برندا چپمن، استیو هیکنر و سیمون ولز

پیش از آن‌که استودیوی دریم‌ورکز (DreamWorks) در قرن ۲۱ با آثار پرفروشی چون شرک و ماداگاسکار بدرخشد، شاهکاری خلق کرد که هنوز هم از آن به عنوان یکی از بهترین آثار انیمیشنی تاریخ یاد می‌شود: انیمیشن شاهزاده مصر، اقتباسی پرشکوه از داستان حضرت موسی (ع) و کتاب خروج (Exodus).

این انیمیشن موسیقایی، با آهنگ‌هایی ماندگار و روح‌نواز و صداپیشگی بی‌نظیر وال کیلمر و رالف فاینس، توانست مفاهیم عمیق و دراماتیک یک روایت دینی را به شکلی کاملاً انسانی و فرافرقه‌ای برای تمام مخاطبان دنیا بیان کند. شاهزاده مصر نه‌تنها یکی از موفق‌ترین آثار دریم‌ورکز در دهه ۹۰ میلادی بود، بلکه نمونه‌ای نادر از انیمیشن‌هایی است که توانستند با وفاداری هنری، روایت‌های دینی را به سینمای جهانی پیوند بزنند.

این فیلم با انیمیشنی خیره‌کننده و جزئیات چشمگیر، ترکیبی از درام خانوادگی، روایت اساطیری و موسیقی دراماتیک را ارائه می‌دهد. در سال‌های اخیر نیز با بازگشت توجه جهانی به آثار اقتباسی مذهبی در قالب‌های بصری جدید، The Prince of Egypt بار دیگر در نتایج جستجوی گوگل و گوگل ترند محبوبیت یافته و مورد بررسی منتقدان قرار گرفته است.

 شاهزاده مصر نمونه‌ای موفق در تلفیق انیمیشن، هنر، و باور دینی‌است؛ انیمیشنی که با وجود گذشت بیش از دو دهه، همچنان اعتبار خود را حفظ کرده است.

۷. شرک ۲ (Shrek 2) – محصول ۲۰۰۴

کارگردانان: اندرو آدامسون، کنراد ورنون و کلی ازبری

در اوایل دهه ۲۰۰۰، استودیوی دریم‌ورکز انیمیشن با عرضه اولین قسمت از مجموعه شرک نه تنها موفق شد جایزه اسکار بهترین انیمیشن را برای نخستین بار از آن خود کند، بلکه عملاً در کنار غول‌هایی چون پیکسار و دیزنی بر صدر سینمای انیمیشن جهان نشست. با این حال، وقتی خبر ساخت دنباله‌ای برای این اثر طنزآمیز و دلنشین منتشر شد، بسیاری گمان می‌کردند موفقیت دوباره آن تقریباً غیرممکن است. اما شرک ۲ فراتر از انتظارها ظاهر شد.

این انیمیشن، دنیای فانتزی قسمت اول را با افزودن شخصیت‌های جدید و بسط شخصیت‌های آشنا گسترش داد و به شکلی هوشمندانه و خنده‌دار، قصه‌ای تازه و پویاتر را روایت کرد. حضور شخصیت‌هایی چون گربه چکمه‌پوش و تعمیق رابطه میان شرک، فیونا و والدین سلطنتی، نه‌تنها لایه‌های دراماتیک فیلم را تقویت کرد، بلکه شوخ‌طبعی خاص این فرنچایز را به اوج رساند.

بدون اغراق، شرک ۲ از جمله دنباله‌هایی است که نه‌تنها به موفقیت قسمت اول وفادار ماند، بلکه آن را ارتقا داد. به همین دلیل است که این فرنچایز به یکی از پرفروش‌ترین مجموعه‌های تاریخ انیمیشن جهان تبدیل شده است.

مطابق بررسی‌های چارسو پرس، همزمان با رشد ترندهای بازگشت به نوستالژی دهه ۲۰۰۰ و محبوبیت دوباره آثار کمدی فانتزی، نام Shrek 2 بار دیگر در جستجوهای کاربران فضای مجازی در صدر نتایج مرتبط با "بهترین انیمیشن‌ها برای بزرگسالان و کودکان" دیده می‌شود.

۶. مرد عنکبوتی: آن‌سوی دنیای عنکبوتی (Spider-Man: Across the Spider-Verse) – محصول ۲۰۲۳

کارگردانان: خوآکیم دوس سانتوس، کمپ پاورز و جاستین کی. تامپسون

از دیرباز، داستان‌های مرد عنکبوتی همیشه جایگاه ویژه‌ای در دل طرفداران دنیای ابرقهرمانی داشته‌اند، اما زمانی که در سال ۲۰۱۸ انیمیشن تحسین‌شده مرد عنکبوتی: در دنیای عنکبوتی اکران شد، بسیاری آن را بهترین روایت سینمایی از این شخصیت می‌دانستند. حال با اکران قسمت دوم یعنی مرد عنکبوتی: آن‌سوی دنیای عنکبوتی، این نظر بار دیگر به چالش کشیده شد، چراکه این انیمیشن نه‌تنها دنباله‌ای موفق، بلکه به‌نوعی یک شاهکار بصری و مفهومی است.

این اثر که یکی از برترین انیمیشن‌های جهان در سال ۲۰۲۳ شناخته شده، بار دیگر نشان داد که مشکل از "خستگی از ابرقهرمان‌ها" نیست، بلکه از شیوه روایت کلیشه‌ای است. مخاطبان هنوز هم با جان و دل به تماشای داستان‌های ابرقهرمانی می‌نشینند، اگر با خلاقیت و عشق روایت شده باشند؛ و این دقیقاً همان چیزی است که Across the Spider-Verse به نمایش می‌گذارد.

این انیمیشن تنها یک فیلم اکشن پرهیجان و چشم‌نواز نیست؛ بلکه یک بازخوانی هوشمندانه و ژرف از افسانه مرد عنکبوتی است. پرداخت شخصیت‌ها، سبک بصری چندلایه و رنگارنگ، و تعهد سازندگان به جوهره این شخصیت، باعث شده حتی کسانی که طرفدار سرسخت دنیای مارول نیستند نیز جذب داستان شوند.

طبق داده‌های گوگل ترند و بررسی‌های چارسو پرس، نام این فیلم در صدر جستجوهای جهانی مرتبط با "بهترین انیمیشن‌های سال" و "انیمیشن‌های ابرقهرمانی" قرار دارد و یکی از موفق‌ترین آثار سینمایی سال ۲۰۲۳ لقب گرفته است.

بیشتر بخوانید: معرفی فیلم‌های سینمایی

۵. «پسر و مرغ ماهی‌خوار» (The Boy and the Heron) – محصول ۲۰۲۳

کارگردان: هایائو میازاکی

نام هایائو میازاکی، برای هر علاقه‌مند به سینمای انیمه و استودیوی گیبلی، به‌مثابه یک افسانه زنده است. کارگردانی که بارها اعلام بازنشستگی کرده، اما هر بار با شاهکاری تازه، نه‌تنها بازمی‌گردد بلکه بار دیگر قدرت خلاقیت بی‌مرزش را به رخ جهانیان می‌کشد. جدیدترین بازگشت او با انیمیشن تحسین‌شده پسر و مرغ ماهی‌خوار، همین مسیر را طی کرده است.

این انیمیشن که دومین فیلم غیرانگلیسی‌زبان تاریخ است که موفق به دریافت جایزه اسکار بهترین انیمیشن بلند شده، به‌نوعی یک وصیت‌نامه سینمایی از میازاکی محسوب می‌شود. روایتی عمیق و شاعرانه درباره غم، فقدان، جنگ، و نگاهی دردمندانه به جهانی که میازاکی در حال ترک آن است.

پسر و مرغ ماهی‌خوار همان‌طور که توسط کارشناسان چارسو پرس تحلیل شده، اثری است چندوجهی: در عین حال که کودکانه و خیال‌انگیز است، به طرز حیرت‌انگیزی پیچیده، تاریک، و فلسفی‌ست. روایتی که از مرزهای ساده‌انگاری عبور می‌کند و مفاهیمی چون بحران هویت، معنای زندگی و تنهایی را به زبان تصویر بیان می‌کند.

مطابق ترندهای گوگل، این انیمیشن در کنار واژه‌هایی مانند «Miyazaki final movie»، «Studio Ghibli 2023» و «Oscar-winning anime» از پرجستجوترین مفاهیم سال گذشته در حوزه انیمیشن بوده است و همچنان در صدر توجهات علاقه‌مندان به سینمای جهان قرار دارد.

۴. «چگونه اژدهای خود را تربیت کنیم» (How to Train Your Dragon) – محصول ۲۰۱۰

کارگردانان: کریس سندرز و دین دبلوا

در میان آثار پرشمار استودیو دریم‌ورکس انیمیشن، شاید هیچ‌کدام به اندازه‌ی قسمت نخست چگونه اژدهای خود را تربیت کنیم نتوانسته‌اند ترکیبی بی‌نقص از ماجراجویی، احساس، و جذابیت بصری را ارائه دهند. این انیمیشن در سال ۲۰۱۰ منتشر شد و به‌سرعت جایگاه خود را در دل مخاطبان سینمای خانواده در سراسر سینمای جهان تثبیت کرد.

این اثر نه‌تنها یکی از پرفروش‌ترین و پرمخاطب‌ترین فیلم‌های سال بود، بلکه از منظر موسیقی متن (با شاهکار جان پاول)، طراحی جهان فانتزی، و روایت احساسی‌اش نیز تحسین منتقدان را برانگیخت. داستان پسر نوجوانی به نام «هیکاپ» که برخلاف سنت‌های قبیله‌اش با یک اژدها به نام «بی‌دندان» دوستی برقرار می‌کند، در دل خود مفاهیمی چون درک تفاوت، شکستن کلیشه‌ها، و پیوندهای انسانی-غیربشری را جای داده است.

از دیدگاه چارسو پرس، این انیمیشن نمادی از بلوغ در تولیدات استودیویی غربی در دهه دوم قرن ۲۱ است؛ جایی که انیمیشن‌های خانوادگی صرفاً به سرگرمی خلاصه نمی‌شوند، بلکه لایه‌هایی عمیق از مفاهیم تربیتی، احساسی و روان‌شناختی را در دل خود جای می‌دهند.

هم‌زمان با بازپخش‌ها و صحبت‌هایی که پیرامون ساخت نسخه لایواکشن این اثر شکل گرفته، How to Train Your Dragon مجدداً به یکی از ترندهای گوگل تبدیل شده و علاقه‌مندان سینمای انیمیشن در سراسر دنیا را به بازبینی آن ترغیب کرده است.

۳. «داستان اسباب‌بازی» (Toy Story) – محصول ۱۹۹۵

کارگردان: جان لستر

به سادگی می‌توان گفت که پیکسار با داستان اسباب‌بازی چهره صنعت سینما را به کلی تغییر داد. این فیلم نه تنها نخستین فیلم سینمایی سه‌بعدی تمام‌انیمیشن بود، بلکه نقطه عطفی در تاریخ انیمیشن به شمار می‌رود که از آن پس، تمامی تولیدات انیمیشنی به یک "قبل" و "بعد" تقسیم شدند. فیلمی که حتی با وجود دو دنباله‌ی فوق‌العاده، همچنان به دلیل اهمیت تاریخی خود در دل علاقه‌مندان سینما جایگاه ویژه‌ای دارد.

اگر حتی تاریخ را کنار بگذاریم، داستان اسباب‌بازی به وضوح یکی از آن فیلم‌هایی است که در هر بحثی درباره‌ی بهترین انیمیشن‌های تاریخ به آن اشاره می‌شود. شاید مهم‌ترین فیلم پیکسار، این اثر داستان ساده اما دلنشینی از دوستی، هویت، و جادوی دوران کودکی است. انیمیشن آن به طرز شگفت‌انگیزی به‌خوبی با گذشت زمان دوام آورده و داستان آن به‌راحتی می‌توان آن را یکی از کلاسیک‌های سینمایی دانست.

این اثر به‌ویژه در سینمای جهان تأثیرات عمیقی به جا گذاشت و در دنیای انیمیشن‌های رایانه‌ای، به‌طور ویژه در زمینه فیلم‌های سه‌بعدی، پیشگام شد. امروزه، با گذشت بیش از دو دهه، همچنان صحبت‌ها پیرامون نوآوری‌های این فیلم و تأثیرش در روند تحول انیمیشن در سینماهای ایران و دیگر نقاط جهان به‌طور گسترده ادامه دارد.

۲. «شگفت‌انگیزان» (The Incredibles) – محصول ۲۰۰۴

کارگردان: برد برد

تا سال ۲۰۰۴، پیکسار به عنوان یک تولیدکننده‌ی صاحب‌نام در ساخت بهترین فیلم‌های انیمیشن هالیوود شناخته می‌شد. اما شگفت‌انگیزان برای این استودیو دستاوردی بی‌نظیر بود. حتی امروز هم می‌توان استدلال کرد که این فیلم همچنان بهترین اثر ساخته‌شده توسط پیکسار است. برای کودکان، شگفت‌انگیزان یک داستان هیجان‌انگیز ابرقهرمانی است که پر از اکشن‌های تند و جذاب، شخصیت‌های دوست‌داشتنی و تصاویری خیره‌کننده است. اما برای بزرگ‌ترها، این فیلم به طرز شگفت‌آوری یک داستان پیچیده و بالغ از زندگی خانوادگی در حومه‌ی شهر، مردانگی در میانه‌سالگی و جامعه‌ی آمریکایی پس از ۱۱ سپتامبر است.

یکی از بزرگ‌ترین فیلم‌های ابرقهرمانی که تاکنون ساخته شده، یکی از بزرگ‌ترین فیلم‌های انیمیشن و بهترین فیلم علمی-تخیلی دیزنی، شگفت‌انگیزان تمامی آنچه که هر کسی از یک فیلم انیمیشن ابرقهرمانی می‌خواهد را در خود دارد. هیچ فیلم انیمیشن خانوادگی تا به امروز نتواسته به‌طور حرفه‌ای چنین تعادلی بین یک داستان کودکانه دل‌انگیز و یک روایت تفکربرانگیز برای بزرگ‌سالان برقرار کند. هیچ فیلمی از این دست بعد از آن به اندازه‌ی شگفت‌انگیزان موفق نبوده است.

این فیلم، با تمام پیچیدگی‌ها و عمق انسانی خود، نه تنها در سینمای جهانی بلکه در سینماهای ایران نیز محبوبیت خاصی پیدا کرده است. این اثر همچنان یکی از مهم‌ترین انیمیشن‌های تاریخ سینما به شمار می‌رود که به تماشاگران این امکان را می‌دهد که در حالی‌که از شخصیت‌های رنگارنگ و دنیای پرهیجان آن لذت می‌برند، با مسائل اجتماعی و روان‌شناختی دنیای واقعی نیز درگیر شوند.

1. «روح‌گرفته» (Spirited Away) – محصول ۲۰۰۱

کارگردان: هایائو میازاکی

فیلم اخیر هایائو میازاکی یک شاهکار است، اما هیچ شکی وجود ندارد که هیچ‌کس نمی‌تواند اثر بزرگ او را شکست دهد؛ فیلمی که به‌سادگی بهترین انیمیشن تاریخ سینماست: روح‌گرفته. این فیلم اولین فیلم بین‌المللی بود که جایزه بهترین انیمیشن بلند را در مراسم اسکار کسب کرد و این پیروزی کاملاً شایسته بود. روح‌گرفته یکی از بهترین فیلم‌های دهه‌ی ۲۰۰۰ است، چه انیمیشن باشد و چه نه.

این فیلم به‌طور کامل تمامی ویژگی‌هایی که انیمیشن عالی می‌تواند داشته باشد را به نمایش می‌گذارد. تصاویر؟ به طرز شگفت‌انگیزی زیبا و در حدی hypnotic که بیننده را به خود جذب می‌کند. داستان؟ پیچیده و هنری برای بزرگ‌ترها، اما همچنین یک لذت فضایی برای کودکان. شخصیت‌ها؟ برخی از بهترین شخصیت‌های استودیو گیبلی. زیبایی، کیفیت هنری و خلاقیت عظیم روح‌گرفته نمی‌تواند کم‌ارزش شود. هیچ شواهد بیشتری برای اثبات این که انیمیشن در عصر مدرن به اوج خود رسیده، مورد نیاز نیست.

این فیلم نه تنها در سینمای ژاپن بلکه در سراسر جهان، از جمله سینمای ایران محبوبیت ویژه‌ای پیدا کرده است و به‌عنوان یکی از اثرات برجسته انیمیشن سینمایی در تاریخ شناخته می‌شود. روح‌گرفته همچنان به‌عنوان بهترین فیلم انیمیشن تاریخ شناخته می‌شود و تأثیر عمیقی بر سینمای جهان گذاشته است.