چارسو پرس: وضعیت تئاتر از آن چیزی که فکر کنید، پیچیدهتر شدهاست. هیچ چیزی سر جای خودش نیست. حضور افراد نابلد که وابسته به نهادها و حزبهای سیاسیاند در چند دهه گذشته، تئاتر را شبیه به خودشان کردهاست. تئاتر که شبیه به سیندرلای زیباچهره بود، تبدیل به جادوگر داستان «سفید برفی» شدهاست. قانونهای سلیقهای، تبعیض، سانسور افسارگسیخته و از هم مهمتر، ناکارآمادی مدیرانی که در این حیطه وارد شدهاند، کمر تئاتر را شکستهاست. اکنون، یکهتازی یک سایت بلیتفروشی تئاتر، باعث آزار بسیاری از کارگردانان تئاتر شدهاست؛ البته نباید از بیاخلاقیهای برخی از تئاتریها هم بگذریم.
گروهی تئاتر میبینیم و گروهی بد میگوییم
گروهی در یک سایت فروش بلیت تئاتر که نظر مرا به خودشان جلب کردهاند؛ بنابراین، چند ماهی آنها را زیر نظر گرفتم. شاخکهای ما زمانی تیز شد که یکی از کارگردانان پیام داد و گفت: «یکی از این کامنتنویسان این سایت به او پیام داده که اگر برای کارش، نظر منفی بدهد، فروش آنها سقوط خواهد کرد». چیزی که خیلی عجیب است، حضور مستمر و پیگیر آنها در تمام کامنتهای تئاترها است. آنها همه جا نظر میدهند؛ انگار صبح و شب آنها شدهاست سایت ... . این روزها یکی از شیوههای بازاریابی سایتهای تجاری این است که تعدادی از افراد را برای داغکردن کامنتها و نظرهای مخاطبان استخدام میکنند. برخی از سایتهای تجاری در ایران با تعداد زیاد نظرهای مخاطبان خودشان در حال تبلیغات گستردهای هستند؛ البته ما مطمئن نیستم افرادی که در سایت ... ، نظر میدهند با خود سایت همکاری میکنند یا نه؛ اما میدانیم که مدیران این سایت با برخی از افراد فعال، تماس میگیرند و به آنها اکانت و بلیت میدهند تا درباره آثار هنری -مثلا جشنواره فیلم کوتاه- نظر بدهند. احتمال اینکه آنها با افرادی درباره تئاتر تماس بگیرند و از آنها بخواهند که درباره اجرای روی صحنه نظر بدهند، دور از انتظار نیست. مشکل از جایی شروع میشود که این افراد، انگار پول و وقت زیادی دارند؛ زیرا درباره تعداد زیادی از تئاترها نظر میدهند که مطمئنا وقت تماشای آنها را نداشتهاند. امکان ندارد که این افراد بتوانند ۱۰۰ تئاتر را در مدت ۳۰ روز تماشا کرده باشند؛ ولی درباره تمام این تئاترها نظر میدهند که بیشتر این نظرها هم منفی است؛ البته گاهی اوقات درباره کاری ضعیف و بیارزش نیز نظر مثبت میدهند. آنها به صورت گروهی به آن کار ضعیف، ۵ ستاره میدهند. برخی از گروههای آماتور تئاتر از آنها یاد گرفتهاند؛ زیرا اکانتهای فیک میسازند و از کارگردانی و بازی های ضعیف خودشان تعریف میکنند. ما اجرایی را زیر نظر داشتیم و متوجه شدیم که اکانتهای فیک زیادی در بخش نظر مخاطبان از بازی بازیگران بسیار نابلد اجرا، تعریف میکنند تا مخاطبان را به سالن بکشانند. من اسم این تئاترها را گذاشتهام «بیتئاتر» که میتوانید این مقاله را با عنوان «نقدی بر نمایش «هاگاکوره» و معرفی جریان «بی-تئاتر» برای نخستینبار» در سایت چارسو پرس بخوانید که در ۱۸ تیر ۱۴۰۱ منتشر شدهاست.
بازی منفینویسی و سمپاشی
گروهی که در این سایت فروش بلیت تئاتر فعالاند از زمانی که متوجه شدهاند نظرهایشان روی تعداد تماشاگران یک تئاتر، تأثیر میگذارد، کار خود را گسترش دادهاند. یکی از کارگردانان تئاتر که نمیخواهد اسمش ذکر شود در این رابطه میگوید: «من به منتقدان تئاتر ارادت دارم و اصلا از نقد ناراحت نمیشوم. اصلا اگر افرادی که خیلی تند و رادیکال مینویسند مثل خود شما و آراز بارسقیان بیایند و با لودر از روی اجرای من رد شوند؛ مشکلی ندارم؛ بلکه بعد از دو دهه کار تئاتر، چیز جدیدی هم یاد خواهم گرفت؛ ولی عدهای در سایت ... هستند که معلوم نیست چه میگویند! بیشتر کارها را بد توصیف میکنند. من سوالم این است که سود این افراد در چیست؟ آیا از جایی پول میگیرند؟ چه فایدهای دارد که هر روز در این سایت مشغول نظر دادن هستند و به تماشای بیشتر تئاترها میروند؟ چون دیدم که از یک کار فوقالعاده ضعیف، آنچنان تعریف کردند که فکر میکردید با اجرای پیتر بروک طرف هستید؛ ولی از کار سید محمد مساوات آنقدر بد گفتند که در نهایت امتیاز آن را به ۳ رساندند با اینکه استقبال از این اجرا بینظیر بود». اشاره این کارگردان به اجرای «شکوفههای گیلاس» به کارگردانی مساوات است که در دو تماشاخانه «ایرانشهر» و «تئاترشهر» روی صحنه رفت و فروش چند میلیاردی داشتهاست. منتقدان حرفهای زیادی درباره این کار، نقدهای گوناگونی نوشتند که نشان میدهد اجرای «شکوفههای گیلاس»، مورد توجه آنها قرار گرفتهاست. کارگردانی دیگر میگوید: «سوال من این است که این افراد چقدر پول و وقت دارند؟ یکی از آنها به من میگفت که هفتهای ۱۰ اجرای تئاتر را نگاه میکنم. او آمد به یکی از اجراهای ما و همان اول شروع کرد به نوشتن نظر در سایت ... . بعد هم به سرعت از سالن بیرون رفت. یکی از آنها نوشته بود که کارهای من خیلی بد است. خب، مشکلی نیست! پس چرا ایشان هر اجرایی که من دارم در همان روز اول میآيد؟! هدف واقعی این افراد چیست؟ من خیلی مشکوک هستم». کارگردانی که این صحبتها را میکند بیش از ۲۰ سال است که در سطح حرفهای تئاتر فعالیت میکند و یکی از مدرسان تئاتر است.
سود ... در چیست؟
طبق گفته کارگردانان تئاتر، سایت «...» چیزی در حدود ۵ درصد از فروش آثار آنها را به حساب خود واریز میکند که اگر این مبلغ را در طول یک سال بررسی کنیم، شاید چیزی بیشتر از ۵ میلیارد تومان بشود؛ بنابراین، سود اصلی این سایت، در فروش بیشتر کارهای تئاتر است؛ اما چرا افرادی در این سایت مشغول نوشتن نقد منفیاند و درباره بیشتر کارگردانان حرفهای تئاتر میگویند که اجرای بدی داشتهاند؟ یکی از کارگردانان تئاتر میگفت که به دیدن اجرایی رفته بود که کارگردانی تازهکار و غیرحرفهای داشت: «آن فرد جوان در پایان اجرا از دو نفر تقدیر کرد که من خیلی تعجب کردم. آن دو نفر پیشکسوت تئاتر نبودند؛ بلکه از کامنتنویسان سایت ... بودند!» به نظر میرسد که کامنتنویسان سایت ... به قدرت زیادی دست پیدا کردهاند و قطعا مدیریت این سایت نیز از این تأثیرگذاری آگاه است؛ اما رابطه آنها با یکدیگر مشخص نیست. ما به افراد زیادی زنگ زدیم؛ ولی همه آنها با حدس و گمان در این باره صحبت میکردند؛ حتی وقتی در رادیو با مدیر پردیس تئاتر شهرزاد صحبت میکردیم که چرا فروش یکی از اجراهای آنجا متوقف شدهاست؛ ایشان گفت که خود سایت «...» این کار را انجام داده؛ اما مدارک را به ما انتقال نداده تا چیزی در دست ما باشد. چند سال پیش در این سایت، فردی با اسم «حسین رسولی» و بدون داشتن عکس و هویت مشخص، نقدهای منفی زیادی مینوشت که او را با نویسنده این گزارش اشتباه میگرفتند. کارگردانان زیادی تماس میگرفتند که چرا درباره کاری که ندیدهاید؛ بد نوشتهاید! یکی از کارگردانان جوان تئاتر در این رابطه میگوید: «من چیز خاصی در این سایت ندیدهام. برخی نظرها خوب بود و برخی نظرها بد. یکسری علاقهمند پیگیر در این سایت هستند که احتمالا وقت آزاد زیادی دارند و میتوانند به دیدن بیشتر تئاترها بروند. نمیدانم آنها چه سودی میکنند یا به جایی متصلاند یا خیر؛ اما نظرهای آنها حرفهای نیست. آنها میخواهند خودشان را افرادی حرفهای نشان بدهند». اگر به نظرهای این کامنتنویسان نگاه کنید، اصلا نظرهای حرفهای یا تخصصی نمیبینید؛ بلکه بیشتر «انتقادهای شخصی» است که با «نقد روشمند» فرق دارد. اگر میخواهید با نقد حرفهای تئاتر آشنا شوید به این مقاله نگاه کنید: «نگاهی به نقد تئاتر در ایران اکنون؛ واکاوی متافیزیک نقد روشمند» که در ۳۰ فروردین ۱۴۰۱ در «چارسو پرس» منتشر شدهاست.
نظر مخاطبان مهمتر است یا نظر منتقدان؟
همانطور که میدانید سایتهای نقد سینمایی زیادی در آمریکا –مثل «IMDB» و «Rotten Tomatoes»- فعالیت میکنند. آنها هم به نظرهای مخاطبان توجه میکنند و هم به نظرهای منتقدان مشهور. امتیازی که این سایتها به یک فیلم میدهند از ترکیب نظر این دو گروه حاصل میشود. جای خالی این رویه استاندارد در ایران حس میشود و برخی از افراد از این فقدان استفاده میکنند تا در سایتهای مختلفی مثل «...»، گنگها و شبکههای خودشان را ایجاد کنند که قطعا از این رویه سود میکنند. یکی از روابطعمومی های تئاتر میگفت که این افراد را شناساسی کرده و هر اجرایی که دارند به آنها بلیت رایگان و نسکافه میدهند تا نقد منفی ننویسند. چنین اتفاقی باعث میشود تا آنها رادیکالتر عمل کنند. یکی از کارگردانان قدیمی تئاتر میگوید: «روزی یکی از کارگردانان را در تئاترشهر دیدم که خیلی ناراحت و پکر بود. او در خودش فرو رفتهبود و حالش اصلا مناسب نبود. مشکل را جویا شدم که گفت تعدادی در سایت ... هستند که احتمالا با خود این سایت همکاری میکنند. اجرای من فروش خوبی داشت؛ ولی ۱۰ نفر با هم آمدند به تماشای اجرای من و همه آنها با هم نقد منفی نوشتند. بعد از آن بود که تماشاگر تئاتر من نصف شد. من برای این کار خیلی زحمت کشیده بودم و حالا میلیونها تومان ضرر کردهام». افرادی که در ...، کامنت میگذارند، نظر افراد دیگر را هم میخوانند و درباره آنها نظر میدهند که خیلی عجیب است؛ اگر کسی نظری مخالف آنها داشته باشد، گاهی به صورت گروهی به او حمله میکنند تا نظرش را تغییر بدهد. یکی از کارگردانان تئاتر میگوید: «من برای اجرایم بیشتر از ۱۵۰ میلیون تومان هزینه کردم. مدیر اداره هنرهای نمایشی و مدیر سالن دولتی مذکور به من گفتند که کمک مالی خوبی برای اجرای شما در نظر میگیریم؛ اما هزار تومان هم به من ندادند. من امروز، بیشتر از ۴۰ میلیون تومان بدهکار شدهام و نمیدانم که آن را باید از کجا بیاورم. من تلاش کردم تا با اخلاق حرفهای و انسانی عمل کنم؛ اما گویا باید این شیوه را در تئاتر امروز ایران کنار بگذاریم! ما را مجبور میکنند تا غیر اخلاقی عمل کنیم و حق دیگران را بخوریم؛ زیرا دارند حق خودمان را میخورند. عدهای در سایت ... ، دارای اکانتهای قدیمی هستند که معلوم نیست خریدار بلیتاند یا نه؟ برخی از آنها در همان روزهای اول اجرای یک تئاتر میآیند و سریع هم نقد منفی مینویسند. انگار بازی آنها نوشتن نقد منفی است. شاید در حال گرفتن انتقام از تئاترها هستند. نمیدانم! من شنیدهام که در اجرایی از آنها تقدیر شدهاست! مثل پیشکسوتان تئاتر ایران! حتما به خاطر این بوده تا نقد منفی ننویسند». این نمایشنامهنویس و کارگردان تئاتر ادامه میدهد: «آنها میآیند و به صورت گروهی یک اجرا را میبینند. گاهی برخی از آنها وقت نمیکنند تا به دیدن یک اجرا بیایند؛ ولی اگر پنج نفر از آنها بگویند که یک اجرا بد است، آنها هم میگویند که بد است. مطمئن نیستم؛ ولی شاید اینها با خود سایت هماهنگ باشند؛ زیرا این همه پول از کجا میآورند تا تئاتر ببیند». طبق بررسیهایی که صورت گرفت، آنها باید ماهی بین ۳ تا ۵ میلیون تومان، هزینه پول بلیت تئاتر کنند. محتمل است که آنها بلیت مجانی بگیرند. بعضی از آنها تمام تئاترها را میبینند. یکی از آنها اصلا گوش پزشک است؛ ولی من نمیدانم چطور وقت میکند به دیدن این تعداد از تئاتر بیاید؟! شاید آنها از برخی از گروهها پول بگیرند. احتمالا از برخی سالنها بلیت میهمان میگیرند؛ یعنی بلیتی که باید به خبرنگار و منتقد حرفهای تئاتر داده شود به این افراد تعلق میگیرد که هیچ تخصصی در تئاتر و نقد ندارند! یکی از نمایشنامه نویسان میگوید: «من دیدم که آنها برای برخی از اجراهای سطح پایین، نقد مثبت نوشتهاند». مسائلی که خواندید تنها بخشی از این ماجرای جدید و عجیب بود. باید منتظر بمانیم تا نتیجه این اتفاق را در آینده ببینیم. این افراد چیزی شبیه به شبکه شبهمافیای فوتبال در ایران شدهاند که گاهی نتیجه بازیها را تغییر میدهند یا بعضی وقتها بازیکنان را جابهجا میکنند.
منبع: چارسو پرس
نویسنده: سید حسین رسولی