در این گزارش به بررسی بازیگرانی که جشنواره فیلم فجر سبب تغییر مسیر بازیگری‌شان شد و بازیگرانی که برای اولین‌بار در جشنواره فیلم فجر دیده شدند؛ پرداخته شد. بازیگران دیگری نیز هستند که در جشنواره فیلم فجر طی سالیان مختلف برگزاری این رویداد سینمایی شناخته‌تر شدند.
سه گروه نمایشی که مشغول اجرای نمایش‌هایشان در تماشاخانه سیمرغ بودند، دیروز، جمعه ۱۴ مرداد ماه، ساعتی پیش از اجرا و در وضعیتی که تماشاگران برای دیدن آثارشان به سالن مراجعه کرده بودند، با ممانعت سالن برای اجرای کارهایشان رو به رو شدند.
محرم که بشود، کسانی که در کار نمایش ایرانی هستند، حتما در گوشه ذهن‌شان یادی هم از پیتر بروک می‌کنند؛ کارگردان افسانه‌ای تئاتر جهان که نامش با نمایش‌های شرقی و تعزیه ما هم گره خورده است.
اما چرا پیتر بروک برای ایرانیان هنرمند مهمی است؟
سانسور همواره جزئی جدایی‌ناپذیر از اجرای آثار نمایشی بوده اما آنچه در چهارماه نخست امسال رخ داده، به‌اعتقاد بسیاری از فعالان تئاتری بدعت در امری کهنه است؛ تنها در یک فصل، هفت نمایش آن‌‌هم بدون تذکر یا اطلاع قبلی به صاحبان آثار توقیف شدند. علت؟ فشار نهادهایی خارج از بدنه وزارت ارشاد. دلیلی که گاه با صراحت و گاه در لفافه خطاب به کارگردان‌هایی که آثارشان توقیف‌شده، گفته می‌شد. آن نهادهایی که از دیرباز «بی‌نام و نشان» برای تئاتر و تئاتری‌ها خط‌و‌نشان می‌کشیدند در دوره مدیریت جدید تئاتر، نه ابایی از برده شدن نام‌شان دارند و نه مماشات با خطوط‌قرمز نامشخص‌شان را برمی‌تابند. نهادهایی که هرروز فربه‌تر از قبل می‌شوند و با یک تلفن، نسخه یک نمایش را گاه برای همیشه می‌پیچند.
کشاورزان اهل جنوب می‌دانند که تفاوت هست میان کاشتن هسته خرما در خاک به شکل افقی یا عمودی؛ آنها باخبرند که نتیجه هر دو در نهایت می‌شود درخت زیبای نخل ولی با یک تفاوت مهم، یکی محصول می‌دهد و دیگری خیر! حال باید دید آقایانی که دوستان‌شان یک دهه قبل هسته خصوصی‌سازی تئاتر را کج در خاک فرو کرده‌اند برای کاهش بی‌عدالتی فرهنگی و کمبود زیرساخت چه راه‌حلی دارند.
نمونه‌های مورد اشاره در این گزارش تنها چند نمونه از فهرست بلندبالای توقیف آثار نمایشی است که پیش‌بینی می‌شود ظرف روزها و هفته‌های آینده از راه خواهد رسید. عملکرد مدیرکل هنرهای نمایشی در همین چهار ماهه نخست، نوید سالی نکو داده که از بهارش پیداست. به این اعتبار اداره کل هنرهای نمایشی دولت سیزدهم را می‌توان رکورددار و صاحب سبک در انواع توقیف دانست. عملکردی سراسر متناقض با کلیدواژه «عدالت فرهنگی» جاری در شعار دولتمردان.
از آغاز سال جاری تاکنون ۶ اثر نمایشی به صورت‌های مختلف دچار توقیف شده‌اند. در چند ماه گذشته نمایش‌هایی مانند «خونین‌زار»، «آن سوی آینه»، «مخاطب»،«دختران بابا آنتون»،«و چند داستان دیگر» و «شب شک» برخی به صورت موقت و بعضی به صورت کامل توقیف شده‌اند.
اینکه هنرمندان بااستعداد و جوان یا آنها که عمری در این راه مو سپید کرده‌اند، کوچک‌ترین واکنشی به رویکرد دستوری، سفارشی و حذفی مدیریت جدید نشان ندادند، به‌تنهایی نشان‌دهنده خارج شدن «تئاتر شهر» از معادلات روز هنرهای نمایشی کشور است.
کافی است به بسط کلیدواژه اجراهای خارج از سالن (OUTDOOR) یا رویکردهای جدید در پیوند تئاتر با مقوله‌هایی چون شهر، تکنولوژی، محیط‌ها و فضاهای نامتعارف که همگی زیر عنوان «دگرگونه‌های اجرایی» صورت‌بندی می‌شوند، توجه کنیم؛ این رویکردها امروزه حتی جای خود را در جشنواره‌ای دولتی مانند «جشنواره تئاتر فجر» نیز باز کرده‌اند؛ چنان‌که جشنواره تئاتر سراسری «اردیبهشت» در شهر دامغان هم چنین بخشی به بخش‌های هفت‌گانه‌اش اضافه کرد.
اگرچه اخيرا حسب علاقه ظاهري مشاوران وزير ارشاد به فرهنگ كهن ايران، توليد نمايشي بر اساس «شاهنامه» فردوسي در دستور كار قرار گرفته اما در هسته مركزي، حركتي خزنده زير پوست هنرهاي نمايشي براي تهي كردن صحنه‌ها از كارگردانان و نويسندگان و هنرمندان اصيل تئاتري و جايگزين كردن تعدادي كالاي سرگرمي‌ساز و show با قدرت جريان دارد.
قیمت‌گذاری بلیت تئاتر سال‌هاست که تبدیل به معضلی برای گروه‌های هنری، سالن‌داران، دولت و از همه مهم‌تر تماشاگران شده است؛ افزایش هزینه‌های زندگی و همچنین محصولات فرهنگی و هنری در کشور، حتی با وجود در نظر گرفتن افزایش هزینه‌های تولید یک تئاتر، هنوز برای بخش بزرگی از مردم رقم‌هایی بالا و دور از دسترس محسوب می‌شوند.
گاهی تئاتری با یک گروه بزرگ و عنوان تئاتر تجاری که در چند سال گذشته باب شده و البته آن هم تعریف خود را دارد در سالنی با ظرفیت بالای 2هزار نفر روی صحنه می‌رود؛ تئاتری که شاید مخاطبانش به شکل کلی با مخاطبان و علاقه‌مندان به تئاتر متفاوت باشند، اما حالا این افزایش قیمت در تماشاخانه‌های مرکز شهر اتفاق می‌افتد. یک سالن بلیت تئاترش 40هزار تومان هست و دیگری 250هزار تومان! این مدل قیمت‌گذاری بر چه اساسی شکل می‌گیرد؟
دولت بابت مالیاتی که از مخاطبان تئاتر (مردم) دریافت می‌کند، چه خدماتی در اختیارشان قرار می‌دهد. وقتی تمام مراحل تولید و اجرای یک اثر نمایشی به‌صورت شخصی و بدون دریافت کمترین کمک یا زیرساخت دولتی اتفاق می‌افتد، و از قضا اثر نمایشی نهایی هم در مکانی روی صحنه می‌رود که غیردولتی است. یعنی دولت در هیچ‌یک از مراحل تولید و اجرای تئاتر نقشی برای خود متصور نیست، جز بخش نظارت، یا همان عتاب و خطاب.
در بخش صحنه‌ای این دوره از جشنواره تئاتر فجر شاهد حضور آثاری هستیم که در بازه زمانی اعلام شده در فراخوان به صحنه نرفته‌اند و مشخص نیست که در بخش مهمان حضور دارند یا از قوانین تخطی کرده‌اند.
یکی از دغدغه‌های برگزارکنندگان جشنواره تئاتر فجر، تخصیص بودجه و در پایان تسویه با گروه‌هاست؛ به‌گفته دبیر جشنواره چهلمین دوره تئاتر فجر، به نسبت شرکت گروه‌ها، درصد پذیرفته شدن شهرستان‌ها از تهران کمتر نیست و بودجه اختصاص یافته به جشنواره تئاتر فجر، با افزایش حدود 200درصدی نسبت به سال گذشته، حدود 9میلیارد تومان تصویب شده است.
چهلمین جشنواره تئاتر فجر نیز همچون دوره‌های گذشته این جشنواره نه در تقویم زمان برگزاری جشنواره و نه در گاه‌شمار اعلام شده در فراخوان، از یک زمانبندی و برنامه‌ریزی منظم برخوردار نیست.
با ورود کرونا بسیاری از بازیگران شناخته شده تئاتر هم مانند چهره های سینمایی به شبکه نمایش خانگی کوچ کردند تا تکلیف این مهمان ناخوانده روشن شود اما حالا هرچند کرونا همچنان در زندگی ما جا خوش کرده، بعضی از بازیگران شناخته شده تئاتر، روی صحنه می روند.
من معمولا از واژه بی‌نظیر برای توصیف چیزی استفاده نمی كنم ولی در یك نمونه می توانم این واژه را به كار بگیرم و آن آرشیوی است كه بخشی از حالا زیرآب رفته. مطلقا امیدی به شهرداری منطقه ندارم. به مدیریت فرهنگی نیز همین طور، به همین دلیل هم هست كه به شما می گویم سی ساعت است فقط در خانه راه می روم و می‌گویم به جهنم!
ماجرای طرح توسعه تماشاخانه سنگلج بعد از انقلاب به سال های پایانی دهه هشتاد شمسی بازمی گردد. عده‌‌ای معتقدند ماجرا حتی پیش از انقلاب توسط هنرمندان تئاتر مطرح شده است. در صورت انتقال ساختمان مجاور تماشاخانه «۲۵ شهریور» سابق توسط شهرداری تهران، امكان احداث یك بلك باكس 50 نفره، یك بلك باكس 120 نفره و موزه تئاتر با هدف بهره برداری هنرمندان و پژوهشگران این عرصه فراهم می شود؛ حیاط مجموعه نیز به محل مناسبی برای اجرای نمایش های آیینی چون تعزیه بدل خواهد شد.
«در این شرایط نمی توان به صورت قطعی برنامه ریزی کرد.» این جمله ترجیع بند سخنان بسیاری از مدیران و مسئولان است و دبیران جشنواره های تئاتری هم از این وضعیت مستثنی نیستند.
جامعه تئاتری سال ۱۴۰۰ را برخلاف سال گذشته با شوک ناشی از ورود کرونا آغاز نکرد. حضور این ویروس نفرت‌انگیز برای آنان هم همچون دیگر اقشار جامعه، اتفاقی تازه نبود ولی آنچه بیش از همه برای این خانواده نگران کننده بود و هست، شک و تردید درباره آینده شغلی است که انتخاب کرده‌اند. تئاتری‌ها سال ۱۴۰۰ را با همین ابهام‌ها و نگرانی‌ها آغاز کردند.
