پایگاه خبری تئاتر: دولت دهم به پایان رسید و هنر نمایش گذشته از حوزه‌های ممیزی چهارسال دشوار اقتصادی را پشت‌سر گذاشت، به ویژه ۲سال پایانی که موجب شد حتی بحث‌هایی در ارتباط با عدم برگزاری سی‌ویکمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر به گوش رسید. اما در این میان جشنواره‌های متعددی برگزار شد که نتیجه آن‌ها بر همه پوشیده است.
به گزارش خبرنگار ایلنا، برگزاری جشنواره‌های متعدد در حوزه تئاتر یکی از مسائلی بود که طی چندسال گذشته بار‌ها با اعتراض عده‌ای از هنرمندان این عرصه مواجه شد و کار‌شناسان اعتقاد داشتند در شرایطی که بودجه تئاتر کشور پاسخگوی نیازهای ابتدایی هنرمندان نیست و استعدادهای جوان و پیشکسوتان تئاتر از کمبود سالن اجرا رنج می‌کشند، چرا معاونت هنری وزارت ارشاد به جای تلاش برای آموزش، تاسیس سالن‌های نمایش و حمایت مادی از گروه‌ها منابع اندک را صرف برگزاری جشنواره‌هایی می‌کند که هیچ کارکردی جز اعلام آمار و جشن ندارند. این درحالی است که مرکز هنرهای نمایشی علاوه بر جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر جشنواره‌های متعددی در زمینه تئاتر برگزار می‌کند که دخل و خرج آن بر همه پوشیده مانده اما آنچه کاملا مشخص به نظر می‌رسد این است که این رویدادهای سفارشی کوچک‌ترین ظفری در ایجاد جریان‌های هنری اثرگذار در کشور، معرفی استعدادهای جوان که نام آن‌ها برای حداقل ۲سال در تئاتر این مرزوبوم باقی بماند نداشتند.
حمید پورآذری: جشنواره هیاهو برای هیچ هستند
حمید پورآذری کارگردان تئاتر در همین ارتباط معتقد است: جشنوارهها اصولا هیاهو برای هیچ هستند و همین بودجه اندکی که مسئولان برای تئاتر در نظر می‌گیرند هم به این روش بیهود خرج می‌شود و هیچ بازگشتی هم ندارد. از طرفی به این دلیل که اکثر جشنوارهها به نوعی موازی‌کاری با یکدیگر محسوب می‌شوند بسیاری اصلا در آن‌ها شرکت نمی‌کنند و شاید بتوان گفت این فرصت را برای عده‌ای فراهم می‌آورد تا اثری را دو جلسه روی صحنه ببرند.
وی با تاکید بر اینکه اجرای حتی دو جلسه نمایش بی‌کیفیت در قالب یک جشنواره هیچ چیز به تئاتر اضافه نمی‌کند و موجب متوقع شدن عوامل می‌شود، اظهارکرد: به جای اینکه هزینه‌ها برای برگزاری جشنواره صرف شود مسئولان می‌توانستند سالن‌هایی را با صرف هزینه‌ای اندک به محل اجرای نمایش تبدیل کنند تا از این طریق امکانی فراهم آید گروه‌ها به جای دو جلسه اجرا در جشنواره ۱۵جلسه اجرا در حضور تماشاگران را تجربه کنند.
پورآذری در پایان به کشف استعداد‌ها در جریان برگزاری جشنوارهها اشاره کرد و گفت: جشنوارهها اصولا کارکرد آماری داشتند و از نظر کیفی اتفاق مثبتی در آن‌ها نیفتاده است. امروز تئاتر ما در شرایطی به سر می‌برد که استعدادهای موجود هم مورد حمایت قرار نمی‌گیرند چه برسد به اینکه از درون جشنوارهها استعدادی کشف شود.
به عنوان نمونه جشنواره «صاحبدلان» پس از حضور حمیدشاه آبادی در کسوت معاون هنری وزیر ارشاد از ترکیب جشنواره‌های «رضوی»، «عدالت و امید» و «آیین‌های عاشورایی» به وجود آمد که اگر از بسیاری کارمندان مرکزهنرهای نمایشی نیز در رابطه با چگونگی و چیستی برگزاری این رویداد سوال شود پاسخ دقیقی نخواهند داشت و تعداد قریب به اتفاق هنرمندان تئاتر کشور نیز تنها هنگام برگزاری مراسم اختتامیه از ماجرا با خبر می‌شدند که البته باید تاکید کرد برنامه پایانی هر سه دوره همواره رنگین برگزار شد.
جشنواره‌های رنگارنگ درحالی برگزار می‌شد که تلاش هنرمندان تئاتر عروسکی سالیان متمادی برای تاسیس محلی به عنوان دفتر و سرپناه ناکام مانده بود تا اینکه سرانجام در واپسین روزهای خدمت دولت دهم محلی برای اجرا و استقرار این قشر از هنرمندان تئاتر معین شد، اتفاقی که باید بسیار زود‌تر از این‌ها رخ می‌داد.
آرش دادگر: برگزاری جشنواره زمانی درمان موضعی بود اما در ۸سال گذشته به اصل تبدیل شد
آرش دادگر کارگردان و مدرس تئاتر اعتقاد دارد برگزاری جشنوارهها در گذشته و سال‌های ابتدایی پس از انقلاب به عنوان نسخه‌ای مقطعی برای پاسخ به نیازهای انباشته شده نسلی مطرح شد که در انتهای دهه ۶۰ و اواسط دهه ۷۰ خورشیدی با روی کار آمدن سیدمحمد خاتمی به عنوان رئیس‌جمهور امکان بروز استعدادهای خویش را بیش از پیش پیدا کرد که با توسعه نامناسب زیرساخت مواجه بود. اما در دولت‌های نهم و دهم این نسخه برای مدیران و مسئولان معاونت هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به یک اصل اساسی تبدیل شد که کاری جز تلف کردن منابع و استعداد‌ها نداشت.
این هنرمند ضمن بیان تاریخچه‌ای از سال‌های ابتدایی انقلاب و اوضای تئاتر ایران در دهه ۶۰ و ۷۰ اظهار کرد: آن زمان اصلا تئاتر نداشتیم و بزرگی همچون حمید سمندریان به ناچار رستوران باز کرد و دیگران هم به کارهایی غیر از تئاتر روی آوردند؛ بسیاری هم خانه نشین شدند و یا از کشور رفتند. بعد از مدتی مدیران تصمیم گرفتند جشنواره تئاتر فجر را در ستایش از انقلاب و نه برای اهمیت هنر نمایش راه اندازی کنند که همین قضیه جای تامل بسیار دارد.
وی با بیان اینکه بعد‌ها مدیرانی آمدند و سمت و سوی بهتری به جشنوراه تئاتر فجر دادند، ادامه داد: در دوران ریاست جمهوری سید محمد خاتمی جوانان بیش از پیش فعال شدند، عده زیادی مشتاق فعالیت در تئاتر بودند، فارغ‌التحصلان تئاتر دانشگاه‌ها بیشتر شد و سنگ بنای ساخت سالن‌هایی گذاشته شد که همان ایام و یا در دوران محمود احمدی‌نژاد افتتاح شدند. مسئولان هم باید راهی برای فعالیت این افراد پیدا می‌کردند، چراکه تئاترشهر دوسالن بیشتر نداشت، مجموعه مولوی هم به این صورت فعال نبود، سالن‌های ایرانشهر را نداشتیم پس برگزاری جشواره یکی از راه‌ها برای فعال نگهداشتن نیرو‌ها بود که تازه تعداد اصلا به اندازه امروز نبود که مانند قارچ جشنواره روییده است.
کارگردان نمایش «طوفان» با انتقاد از برگزاری جشنوارهها در ۸سال گذشته عنوان کرد: در این دوران مسئولان با خود فکر کردند، پولی که به گروه‌ها پرداخت نمی‌کنیم، سالن‌هم که نداریم، پس جشنواره برگزار کنیم. به همین دلیل جشنواره دفاع مقدس، آیینی سنتی، کودک و نوجوان، استان‌ها، میثاق، عدالت، رضوی، عاشورایی و... را برگزار کردیم. اگر به تقویم سالانه تئاتر کشور دقت کنید خواهید دید از شهریورماه تا بهمن جشنواره برگزار می‌شود و عملا برنامه مدونی برای تئاتر وجود ندارد.
این هنرمند در پایان گفت: نمایندگان کمسیون فرهنگی مجلس هم کوچک‌ترین توجهی به تئاتر نمی‌کنند و قوانینی را در نظر می‌گیرند که هیچ‌کس پاسخگوی نتایج آن نیست. ما بار‌ها درخصوص برگزاری جشنوارهها و بی‌برنامه‌گی تئاتر کشور اعتراض کردیم اما اتفاقات همچنان به شیوه قبل پیش می‌رود برنامه‌ای وجود ندارد. مسئولان هم متوجه نیستند که نباید تنها کلیددار اتاق خود یا گاوصندوق باشند و با توجه به عمر دوساله مدیریت در کشور حداقل برای دوسال برنامه‌ریزی کنند.
منابع مالی درحالی به سوی برگزاری جشنوارهها هدایت شد که هنرمندان تئاتر بار‌ها از کمبود فضای اجرا گله داشتند و ساختمان قدیمی اداره تئاتر در دوره دولت‌های نهم و دهم به بیغوله و محل خواب افراد ولگرد و معتاد تبدیل شد، اما مسئولان فکری به حال این سالن موجود برای اجرا که به بازسازی نیاز داشت نکردند. همچنین هنرمندان شهرستان هم از امکانات ویژه‌ای برای اجرای آثار نمایشی خود برخوردار نشدند و تنها سالن‌های غیراستاندارد چند منظوره‌ای که از قبل ساخته شده بود با صرف هزینه‌ای اندک به عنوان سالن تمرین و اجرای نمایش محسوب شد.
جشنوارهها گذشته از تحمیل هزینه‌های زیاد به دوش اقتصاد نحیف تئاتر ایران همواره با انتقادهایی از نظر شیوه برگزاری مواجه شده و به عنوان نمونه می‌توان به جشنواره‌های استانی اشاره کرد که عده‌ای از هنرمندان اعتقاد داشتند نگاه ادارات ارشاد استان‌ها به برگزاری این رویداد، فقط افزودن بر بیلان کاری است و هیچ برنامه‌ای برای ارتقای سطح کیفی جشنواره وجود ندارد. دادگر در تاریخ ۵/ ۱۲/ ۱۳۹۲ طی مصاحبه با سایت خبری ایران تئاتر ضمن وارد کردن این انتقاد بیان می‌کند استان‌ها هر سال آنچه را در توان دارند خرج می‌کنند، ولی هیچ اتفاق مهم و تازه‌ای در جریان تئاتر نمی‌افتد.
سعید اسدی مدیر مرکز تئاتر مولوی: بودجه تئاتر باید در یک نهاد متمرکز شود
سعید اسدی مدرس دانشگاه و مدیر مرکز تئاتر مولوی معتقد است مسئله برگزاری جشنوارهها به ساختار کلی تئاتر ایران بازمی‌گردد و نهادی مانند شورای عالی انقلاب فرهنگی و فرا‌تر از وزارت ارشاد باید با تجمیع بودجه کلی تئاتر کشور در این زمینه برنامه داشته باشد.
این مدیر با اشاره به میزان بالای درخواست اجرا و تولیدکنندگان در حوزه تئاتر کشور اظهار کرد: برگزاری جشنواره عمدتا یکی از راه‌های پویا نگهداشتن نیروهای فعال در هنر تئاتر محصوب می‌شود. بعضی هنرمندان علاقه‌مند هستند در کانون‌های اصلی تئاتر کار خود را روی صحنه ببرند یا گروه‌هایی در طول سال امکان اجرای نمایش را پیدا نمی‌کنند و از نظر زیرساخت با کمبود مواجه هستند.
اسدی همچنین به تعدد نهادهای برگزارکننده جشنواره تئاتر در کشور اشاره کرد و ادامه داد: نهادهای مختلف مانند شهرداری تهران، بنیاد حفظ ارزش‌های دفاع مقدس و... برای نشر ایده یا ایدئولوژی خود و یا بهره‌گیری از جنبه‌های تبلیغی تلاش می‌کنند از هنرهای نمایشی استفاده کنند و متناسب با آن دست به برگزاری جشنواره‌های موضوعی بزنند.
مدیر مرکزتئا‌تر مولوی علاقه شهرستان‌ها به برگزاری جشنواره‌های ملی و بین‌المللی را یکی دیگر از عوامل دانست و گفت: جریانی هم طی سالیان اخیر در رابطه با برگزاری جشنواره‌های استانی راه افتاده و هر شهری تلاش می‌کند برای برجسته کردن هویت خود جشنواره‌ای ایجاد کند که نمونه‌هایی مانند جشنواره مریوان و لاهیجان از این نوع محسوب می‌شوند. برگزاری رویدادهایی به این شکل از این نظر که موجب تمرکززدایی می‌شود امر مثبتی است اما نفس تولید اثر برای جشنواره درست نیست چراکه بسیاری از آثار بعد از جشنواره دیگر امکان نمایش روی صحنه و در سطح عمومی را نخواهند داشت.
وی در پاسخ به این سوال که باتوجه به بودجه اندک تئاتر آیا نمی‌شد جشنوارهها تجمیع شوند و منابع صرف تجهیز سالن‌های جدید شود، اظهار کرد: این صورتی آرمانی است که با واقعیت موجود تفاوت دارد، چراکه برای تجمیع جشنوارهها باید به نهاد متولی فرصت و بودجه کافی داده شود اما معمولا چنین فرصتی و منابعی وجود ندارد و خود هنرمندان نخستین معترضان به برگزار نشدن جشنواره خواهند بود و حجم زیاد اشتیاق برای شرکت در این رویداد‌ها مجال را از مدیر خواهد گرفت.
اسدی در پایان به منحل شدن تعدادی از جشنواره‌های تئاتر به دلیل پایین بودن کیفیت اشاره کرد و اظهار داشت: اعتقاد دارم توسعه باید همه جانبه باشد و متناسب با نیروی انسانی زیرساخت داشته بشیم. احتمالا این مسئله باید به دست نهادی فرا‌تر از وزارت ارشاد حل شود و محلی مانند شورای عالی انقلاب فرهنگی با تخصیص یک‌جای بودجه تئاتر کشور به طور متمرکز امکان هدایت هدفمند منابع را فراهم آورد، نه اینکه هر نهادی برای خود بودجه تئاتر داشته باشد که به طور سلیقه‌ای هزینه شود. به نظر می‌رسد در شرایط فعلی چاره‌ای جز این نیست و بعید هم می‌دانم چنین عظمی درکار باشد.
یکی از شعارهای مسئولان طی سالیان اخیر هدایت جریان تئاتر کشور به سوی خصوصی‌سازی بود که یکی از دلایل طرح آن کاستی‌های فزاینده در زمینه اختصاص بودجه و منابع مالی مورد نیاز برای نیروهای فعال محسوب می‌شود. سوال اینجاست، آیا معاونت هنری وزارت ارشاد این امکان را نداشتند به جای برگزاری جشنواره‌های متعدد با صرفه‌جویی در هزینه‌ها منابع را به سوی حمایت از سالن‌های خصوصی هدایت کنند تا به عنوان نمونه سالنی مانند «پارین» پس از سر رسید موعد قرارداد سالیانه تعطیل نشود؟ اتفاقی که با مدیریت صحیح منابع و به کارگیری مدیران کاربلد برای «سالن نمایش شماره۲» اتفاق نمی‌افتاد و هنرمندان چشم‌انتظار تئاتر دو سالن نمایش را به راحتی از دست نمی‌دادند.
رویا تیموریان:جنبه جشن و شادی جشنوارهها پررنگ‌تر از جریان‌سازی هنری بود
رویا تیموریان سخنگوی هیئت مدیره خانه تئاتر در ارتباط با کارکرد جشنوارهها و رویش برنامه‌هایی از این دست طی ۸سال گذشته عنوان کرد: جشنواره‌های زیادی در تئاتر و سینمای کشور اتقاق می‌افتد که به نظر من بیشتر جنبه جشن و شادی آن پر رنگ است تا خروجی فرهنگی، برگزاری جشنواره می‌تواند رویکردهای مثبتی هم به همراه داشته باشد، چون هنرمندان به این بهانه در کنار یکدیگر جمع می‌شوند، آثار را می‌بینند و در رابطه با مسائل هنری با یکدیگر وارد بحث و تبادل نظر می‌شوند.
وی با تاکید بر اینکه موضوعی کردن جشنوارهها به مباحث کلان فرهنگی لطمه زده است، ادامه داد: تئاتر، تئاتر است. یعنی جایی که افراد را برای تبادل اندیشه و دیدن آثار نمایشی کنار یکدیگر جمع می‌کنیم و معتقد هستم اصلا جنبه سرگرمی صرف ندارد. در این هنر مسائل زیبایی‌شناسانه، تفکر و روح جمعی کنار یکدیگر مطرح می‌شوند، جشنواره می‌تواند بخش‌های مختلف داشته باشد اما موضوعی کردن اصلا درست نیست.
بازیگر نمایش «بینوایان» به ضعف جشنوارهها در کشف نیروهای مستعد اشاره کرد و اظهار داشت: سوال اینجاست که به فرض استعدادهای جدید هم کشف شدند، بعداز جشنواره چه کاری برای آن‌ها انجام می‌دهیم. سال‌ها قبل پیشنهاد دادم برگزاری جشنوارهها را یک سال متوقف کنند و تمام منابع مالی که صرف این جریان می‌شود به آموزش هنرجویان و علاقه‌مندان اختصاص یابد و پس از یک سال حاصل آموزش‌های جوانان در قالب جشنواره مطرح شود. اما اگر امکانی برای ادامه فعالیت هنرمندان و این جوانان پس از جشنواره وجود نداشته باشد تمام این برنامه‌ها هیچ فایده‌ای ندارد.
تیموریان در پایان بیان کرد: تئاتر ما از نظر بودجه، آموزش صحیح و اختصاص فضای اجرا با مشکل مواجه است. گاهی دیده می‌شود آموزش دیدگان ما اصول ابتدایی را نمی‌دانند و با بسیاری بزرگان تئاتر جهان آشنایی ندارند و در جریان آموزش‌های آشفته موجود بسیاری مسائل اشتباه آموزش داده شده است. جشنوارهها در تمام نقاط جهان برگزار می‌شوند اما حاضران در این رویداد‌ها از میزان مشخصی استاندارد برخوردار هستند که متاسفانه چنین قواعد و اصولی در جشنواره‌های ما رعایت نمی‌شود.
در نمونه‌ای دیگر اداره کل استان خوزستان در سال ۱۳۸۹ با کمک اداره کل هنرهای نمایشی و همراهی انجمن هنرهای نمایشی کشور جشنواره‌ای تحت عنوان «جشنواره ملی تئاتر فتح خرمشهر» را از تاریخ ۲۹اردیبهشت تا ۲خرداد برگزار می‌کند که تعداد ۱۳ اثر موفق به اجرا در این رویداد شدند. مسئولان در این مدت کوتاه موفق به برگزاری یک جلسه کارگاه آموزشی شدند که با عنوان بخش جنبی از تاریخ ۳۰ اردیبهشت تا ۱ خرداد برگزار شده است.
«جشنواره ملی حضرت علی اکبر (ع)» نیز از همین دست برنامه‌ها بود که زیر نظر معاونت هنری وزارت ارشاد برگزار شد و افرادی در بخش تئاتر این رویداد جوایز را دریافت کردند که امروز دیگر نامی از آن‌ها در میان نیست، عده‌ای دیگر هم قبل از آن صاحب نام بودند و همچنان در عرصه تئاتر حرفه‌ای فعال هستند. علاوه بر برگزاری جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر در پایان می‌توان به فهرست اسامی رویداد‌ها «جشنواره ملی نمایش‌نامه نویسی»، «جشنواره تئاتر لاهیجان»، «جشنواره تئاتر خیابانی خرداد» با موضوع قیام ۱۵خرداد، «سوگوراه تعذیه استان مرکزی»، «تئاتر خیابانی مریوان»، «جشنواره سراسری مهر کاشان»، «آیینی سنتی»، «کودک و نوجوان همدان»، «جشنواره تئاتر عروسکی»، «جشنواره ملی مقاومت» با موضوع فتح خرمشهر، برگزاری «اردیبهشت تئاتر ایران» و... اشاره کرد. سوالی که دریافت پاسخ آن دشوار به نظر می‌رسد این است. نتیجه برگزاری این تعداد جشنواره طی ۴سال ریاست سیدمحمد حسینی به عنوان وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و حمید شاه‌آبادی چه بود؟ آیا معاونت هنری نمی‌توانست مبالغی که برای برگزاری جشنوارهها درنظر گرفت را در راه تامین زیرساخت‌های ماندگار برای ایجاد فضای اجرا در نظر کند؟ چه قصد و نظری را می‌توان از وجود این رویکردهای غیرکار‌شناسی و شتابزده مراد کرد؟
منبع: خبرگزاری ایلنا
