درباره فیلم «ژان دیلمان» / فرمالیستی و آوانگارد یا فمینیستی و ایدئولوژیک؟

در یک کلام، سینمای اروپا، سینمایی ضد پراگماتیسم است؛ با شخصیت‌هایی که قهرمان وجودی‌شان هملت است، با آن اضطراب‌ها، تردیدها و ترس‌های وجودی‌اش که کنش‌هایش نه‌تنها به حل‌وفصل مشکل نمی‌انجامد؛ بلکه گاه آن را عمیق‌تر هم می‌کند. این سنتی است که از اینگمار برگمان، میکل آنجلو آنتونیونی تا ویم وندرس و تئو آنجلوپولوس و لارس فون‌تریه کمابیش ثابت مانده است.

هر بار آن تپه‌های پر برف را با ساندرا بالا و پایین می‌کنیم این تردید رهایمان نمی‌کند که این زن کدام‌یک از اینهاست: زیادی باهوش است و یا زیادی صادق؟ جواب این سوال را نمی‎دانم، ولی این را می‌دانم که ژوستین تری‌یه زنی باهوش است که به وجوهِ تاریک و روشنِ آدم‌ها و روابطشان سرک می‌‎کشد و از رهگذرِ این روابط نشان‌مان می‌دهد که چقدر واقعیت یا برداشتمان از واقعیت می‌تواند متزلزل باشد.

اما شاید ترسناک‌ترین بخش فیلم «وقتی شیطان کمین می‌کند» پایان‌بندی آن باشد. این موضوع که هر فیلم ترسناکی با عدم پیروزی مطلق قطب خیر ماجرا و فرار عامل وحشت تمام شود، سابقه‌ای طولانی در عالم سینما دارد. این موضوع هم دلیلی اقتصادی دارد که باعث می‌شود بتوان داستان را در قسمت‌های بعدی ادامه داد و هم علتی هستی شناسانه که به نگاه سینماگران ژانر وحشت بازمی‌گردد؛ آن‌ها باور دارند که هیچ‌گاه نمی‌توان شر را به طور کامل شکست داد و هیچ نوری تا ابد روشن نمی‌ماند. اما نکته درخشان اینکه پایان فیلم «وقتی شیطان کمین می‌کند» ابدا چنین نیست.

بله، با مرگ هم می‌شود شوخی کرد. دست‌کم این کاری است که آقای آلن در فیلم‌هایش به خوبی انجام داده است. و در این فیلم برای اینکه تمام حرفش، یعنی شانسی بودن زندگی را بزند، خیلی خوب این کار کرده است.

نقطه ضعف دیگر فیلم «انجمن برف» رویکرد ساده‌انگارانه‌ی سازندگان در نمایش تاثیر این همه سختی بر رفتار شخصیت‌ها است. تصور اینکه تحت تاثیر این میزان از سرما و گرسنگی و بار سنگین کشته شدن همراهان، این مقدار از صمییت و دوستی بین این افراد کم سن و سال وجود داشته باشد و هیچ‌گاه هیچ درگیری فیزیکی و بحثی بین آن‌ها شکل نگیرد، نه تنها ساده‌انگارانه بلکه اساسا ساده لوحانه است.

«سرزمین موعود» بر پایه یک قهرمان اصلی و یک ضد قهرمان سنگدل می‌چرخد، با این وجود شخصیت‌های دوم این فیلم بسیار ارزشمند جلوه می‌کنند.

وقتی تازه‌ترین فیلم رومن پولانسکی «کاخ» (The Palace) در هشتادمین جشنواره فیلم ونیز به نمایش درآمد، جمعی از منتقدان و اهالی سینما به دبیر جشنواره خرده گرفتند که چرا فیلمی از این فیلمساز لهستانی با سابقه پرونده تعرض قدیمی‌ای که دارد، باید در این جشنواره باشد. آلبرتو باربرا، دبیر جشنواره خطاب به این اشخاص گفت همین که کارگردانی همچون پولانسکی در نود سالگی هنوز فیلم می‌سازد، مایه خوشحالی است. و لازم است زندگی شخصی هنرمند را از کارش جدا کنیم. با این مقدمه به نقد فیلم «کاخ» رومن پولانسکی می‌پردازیم.

جدیدترین فیلم مارتین اسکورسیزی که با نام «قاتلان ماه کامل» یا «قاتلان ماه گل» ترجمه شده است، از مناقشه‌برانگیزترین فیلم‌های سال است که موافقان و مخالفان سرسختی پیدا کرده است. فیلم به دلیل شهرت اسکورسیزی و بودجه‌ 200 میلیون دلاری که صرف ساخت آن شده، تبلیغات فراوانی داشته و از بخت‌های اصلی اسکار 2024 در رشته‌های مختلف به حساب می‌آید. «استیون اسپیلبرگ»، کارگردان سرشناس آمریکایی نیز تعریف و تمجید زیادی از فیلم کرده که مزید بر علت شده تا فیلم بیشتر دیده شود.

«دنیا را پشت سر بگذار» همان‌طور که از عنوانش پیداست، دعوتی است به بازگشت به زندگی. فیلم در خلق تصاویر و موقعیت‌های ترسناک فاجعه‌بار موفق است اما در تعلیق چندان موفق عمل نمی‌کند. این شاید بخش زیادش ناشی از این باشد که بین یک درام روانشناختی و تریلر آخرالزمانی گیر می‌کند. آن‌قدر پیام می‌خواهد بدهد که وجه آخرالزمانی‌اش آن‌قدر که باید ترسناک و تأثیرگذار باشد نیست.

«بلوط پیر» واپسین فیلم کارگردان ۸۷ساله انگلیسی در امتداد سینمای نقد اجتماعی او است. سینمایی که بیش از هفت دهه است پیگیرانه در آن کار می‌کند. لوچ در کنار فیلم‌ساز هم‌وطنش مایک لی از مهم‌ترین صداهای سینمایی چپ‌گرای نقد اجتماعی اروپای معاصر است. کن لوچ اگرچه عمیقا متأثر از نئورئالیسم ایتالیایی است در عین‌ حال آثارش ابعاد جدید و معاصری به این سبک می‌بخشد. سینمای او سینمای مطرودان، حاشیه‌نشین‌ها، فراموش‌شدگان و در بلوط پیر، مهاجران و جلای وطن کردگان است.

کوپر در روایت غیرخطی «مایسترو» دوران آشنایی لنی و فلیسیا را که در اواخر دهه چهل و اوایل دهه پنجاه میلادی می‌گذرد، با تصویر سیاه و سفید به نمایش می‌گذارد. او برای آنکه مخاطبش را بیشتر به آن فضا نزدیک‌تر کند، شکل روایت و نمایش رابطه این دو را با استفاده از قطعات خود برنستاین به طور ویژه از موزیکال‌هایش به فیلم‌های موزیکال دوره طلایی امریکایی نزدیک کرده است.

فیلم «آناتومی یک سقوط » یادآورِ گفته‌ای از میلان کوندرا، نویسنده شهیر چک- فرانسوی است؛ «هر رُمانی، در زمانه‌ی خود به معمای خودش، بدل می‌شود!» با این تفاوت که اینجا، فیلم به معمای خود، تبدیل شده است.

«آناتومی یک قتل» به تحقیق، آرای بهترین فیلمنامه ژانر درام حقوقی- دادگاهی جهان را تا به حال دراختیار دارد و الگوی کلاسیک حقوقی را پیش رفته است که انتظار عقلانی و منطقی نیز از همان می‌رود. در فیلم یادشده با حذف صحنه جنایت (جنایتی منجر به قتل در باب موضعیت تجاوز) مسیر روانکاوی شخصیت «فردریک منیون» از زوایای مختلف مورد بررسی قرار می‌گیرد و دستیار و منشی وکیل متهم نقشی اساسی در کارکرد وکیل مدافع در طول محاکمه را به عهده می‌گیرند.

فینچر در موفق‌ترین آثارش در چارچوب منطقی حرکت می‌کند که متناسب با دنیای اثر خلق شده است و قرار نیست تناسبی با واقعیت بیرونی داشته باشد. در «آدمکش»، با توجه به منبع اقتباس، پیروی از چنین منطقی اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد. اگر بحث تطابق با واقعیت بیرونی در میان بود، می‌شد بی‌درنگ به موضوعاتی چون نبود ماموران پلیس پس از افتتاحیه، در زمان بروز این حجم از قتل و خشونت اشاره کرد.

در قصه‌پردازی فیلم نقش ارتباطی این عناصر با یکدیگر در پیش‌برد روایت بسیار تعیین‌کننده و در هم تنیده شده است و فیلمساز از پارادوکسیکال روی داده در شخصیت‌پردازی این دو عنصر به نحو احسنت سود جسته است. البته در کنار این دو شخصیت می‌توان به کاراکتر «داگ فرگین» (با بازی مت جیسون نویسنده و کارگردان فیلم) اشاره داشت که با حضور او مثلث جمع اضداد گونه‌ای تشکیل می‌شود، به‌طوری که طی فیلم این کاراکتر تلاش دارد با ساختن محیط کاری به صورت سرگرم‌کننده و نشاط آور، دیسیپلین و یک‌جانبه‌نگری و نگاه خشک‌گونه به فضای کاری از طرف «بالیسلی» را بشکند.

حقيقتا در اين فيلم نه جنگي حس كردم، نه عشقي، نه تاريخي، نه آموزه‌اي كه به درد بخورد و نه دست‌كم گره‌افكني، گره‌گشايي، پيرنگ، نشانه‌شناسي و اصول رايج داستاني خاصي كه دست‌كم سرگرم‌كننده باشد.

فیلم سینمایی «بلوط پیر» یا The Old Oak فیلمی درام و جدیدترین اثر کن لوچ است که طبق گفته‌ها و شنیده‌ها شاید آخرین آن نیز باشد.

درحالی که باربی با تمام وجود تلاش می‌کند در بحرانی که فمینیسم برای بازارش خلق کرده به هر طریق ممکن از قبیل ساخت عروسک فضانورد و شمشیرباز و رنگین‌پوست و ویلچرنشین، خودش را شبیه واقعیت کند، فیلم باربی تمام تلاشش را می‌کند که از واقعیت فرار کند.

فیلم «ناپلئون» (Napoleon) با بازی واکین فینیکس بالاخره روی پرده رفت و حالا نخستین واکنش‌ها و نقدها نسبت به ساخته جدید ریدلی اسکات منتشر شده است.

مشکل «اوپنهایمر» دقیقا از همین نکته آغاز می‌شود؛ اینکه من و شمای مخاطب احساس می‌کنیم با اثری کاملا معمولی طرف هستیم که بارها مشابه‌اش را دیده‌ایم و تمام قدرتش را فقط از سوژه‌ی عظیمش می‌گیرد نه از پرداخت بی‌بدیل کارگردان. حتی شیوه‌ی نزدیک شدن سازندگان به سوژه هم حال و هوای تازه‌ای ندارد. این سنت که در اولین قدم سازنده‌ای هر اتفاق بزرگ تاریخی را به شکل یک درام شخصی ارائه دهد، موضوع اصلا جدیدی در سینمای آمریکا نیست.