تحلیل ساختارگرایانه «آرامش در حضور دیگران»؛ وقتی معماری خانه، پیکره وضعیت روانی جامعه می‌شود

در حالی که کمیسیون فرهنگی مجلس پرونده فیلم سینمایی «پیرپسر» را برای بررسی به دلیل «زیر سوال بردن ولایت پدر و مفهوم خانواده» در دستور کار خود قرار داده، بسیاری از منتقدان و کارشناسان فرهنگی معتقدند این کمیسیون از مسائل بنیادین و بحران‌های عمیق‌تر حوزه فرهنگ و هنر کشور غافل مانده است. تمرکز بر یک فیلم خاص در شرایطی که بلاتکلیفی شبکه نمایش‌خانگی، بی‌عدالتی در بودجه‌های فرهنگی و مشکلات معیشتی هنرمندان همچنان پابرجاست، سوالاتی جدی درباره اولویت‌بندی‌های این نهاد کلیدی مطرح می‌کند.

فیلم «پیر پسر»، اثر اکتای براهنی، از زمان اکران نخست در جشنواره تا نمایش عمومی، با دو موج متضاد روبرو بوده است: تحسین گسترده منتقدان و تماشاگران در ابتدا، و سپس موجی از انتقاد و هجمه ناروا پس از اکران پرفرازونشیب ناشی از جنگ ۱۲ روزه. با این وجود، این فیلم با وجود برخی ایرادات ساختاری، به دلیل رویکرد جسورانه، پرداخت روانشناسانه عمیق و بازی‌های درخشان، به عنوان یکی از آثار نمادین و شاخص سینمای ایران شناخته می‌شود.

فیلم «پیرپسر» ساخته اکتای براهنی، فراتر از یک درام خانوادگی، تصویری تلخ از سرگردانی و شکست یک نسل است. با استفاده از چارچوب نظری «پل ریکور» و مفاهیم «تخیل تولیدی» و «استعاره زنده»، این نقد به تحلیل چگونگی تبدیل آرزوهای بزرگ به یک واقعیت خشن و پدرکشی می‌پردازد. فیلم نه تنها به عنوان یک اثر سینمایی، بلکه به عنوان یک سند اجتماعی و فلسفی برای درک درد یک نسل بررسی می‌شود.

فیلم «پیرپسر» ساخته اکتای براهنی، اثری متفاوت در سینمای ایران است که از الگوهای رایج دوری کرده و با الهام از آثار کلاسیک اروپایی، به‌ویژه «برادران کارامازوف» داستایفسکی، به واکاوی فساد در یک خانواده می‌پردازد. این فیلم به دلیل طراحی صحنه و فیلم‌برداری منحصربه‌فرد و بازی خیره‌کننده حسن پورشیرازی، به اثری ماندگار تبدیل شده، هرچند که در شخصیت‌پردازی و ریتم داستانی با چالش‌هایی روبرو است.

فیلم «پیرپسر» ساخته اکتای براهنی، اثری پر از نماد و استعاره است که جامعه‌ای پدرسالار و سرکوبگر را به تصویر می‌کشد. این فیلم که به گفته منتقد، نوعی اقتباس آزاد از «برادران کارامازوف» داستایوفسکی است، در به تصویر کشیدن شر و تباهی موفق عمل می‌کند اما در شخصیت‌پردازی و درام‌پردازی دچار ضعف‌هایی است. با این حال، بازی خیره‌کننده حسن پورشیرازی در نقش پدر و استفاده هوشمندانه از نمادها، آن را به اثری برجسته تبدیل کرده است.

فیلم «بی داد» به کارگردانی سهیل بیرقی، داستان دختری جوان را روایت می‌کند که در جامعه‌ای محدودکننده و سرکوبگر، سرسختانه تلاش می‌کند صدای خود را آزاد کند و برای حق خواندن زنان می‌جنگد.

«زیبا صدایم کن» با بازی در مرز باریک میان گناه، پشیمانی و جبران، قصه پدری را روایت می‌کند که در تلاش برای ترمیم گذشته‌ای شکست‌خورده، به درون آتش تناقضات درونی خود شیرجه می‌زند. فیلمی انسانی از رسول صدرعاملی که پرده از شکنندگی انسان در برابر خاطرات و رابطه پدر-دختری پاره‌پاره‌شده برمی‌دارد.

نسخه ترمیم‌شده فیلم «غریبه و مه» (۱۳۵۲) بهرام بیضایی، فرصتی دوباره فراهم آورده تا به یکی از مهم‌ترین آثار سینمای ایران بازگردیم. این فیلم، در کنار «رگبار»، از جمله آثار مرمت‌شده توسط بنیاد سینمای مارتین اسکورسیزی است که اهمیت حفظ و بازسازی کلاسیک‌های سینمای ایران را بیش از پیش آشکار می‌سازد.

«بی‌سروصدا»، تازه‌ترین اثر مجیدرضا مصطفوی، فراتر از یک روایت خطی، تصویری بی‌پرده و عمیق از فرسایش و خشونت پنهان در لایه‌های جامعه ایرانی است. این فیلم که با حضور پیمان معادی، مهران غفوریان و هانیه توسلی، پس از تحسین در جشنواره سائو پائولو، در سینماهای کشور اکران شد، از طریق سکوت و نمادها، دردهای ناگفته را فریاد می‌زند.

«بی‌سروصدا»، سومین ساخته مجیدرضا مصطفوی، برخلاف عنوانش، فیلمی پرحاشیه و پرهیاهو است؛ از توقیف و سانسور گرفته تا ساختاری که از همان ابتدا با سروصدا آغاز می‌شود. این فیلم که تلاش دارد به معضلات طبقه فرودست بپردازد، گرفتار کلیشه‌های رایج سینمای ایران، از الگوبرداری از آثار موفق تا دیالوگ‌های تکراری، شده و نتوانسته به ادعای استقلالش جامه عمل بپوشاند.

نوشتن نقد فیلم چیزی فراتر از گفتن اینکه «خوب بود» یا «دوست نداشتم» است. یک نقد خوب، ترکیبی است از تحلیل، مشاهده، دانش سینمایی و البته لحن شخصی. اگر می‌خواهید یاد بگیرید چگونه مثل منتقدان حرفه‌ای درباره فیلم‌ها بنویسید، این ۱۰ نکته‌ی اساسی را از دست ندهید.

فیلم «بی‌سر و صدا» به کارگردانی مجیدرضا مصطفوی، با وجود ایده‌ای خلاقانه در به تصویر کشیدن واقعیت‌های اجتماعی قشر کم‌بضاعت، در بسط درام و حفظ منطق روایی دچار ضعف‌هایی شده است که مانع از تاثیرگذاری کامل آن می‌شود.

در چهارمین فیلم بلندش، سعید روستایی تصویری تلخ، پرتنش و در مواردی گیج‌کننده از مادری تنها در برابر جامعه‌ای مردسالار ارائه می‌دهد؛ تصویری که هرچند با جسارت آغاز می‌شود، در نهایت در بن‌بست‌های روان‌شناختی و روایت غیرمنسجم گیر می‌افتد.

فیلم «زیبا صدایم کن» ساخته رسول صدرعاملی، با نگاهی جامعه‌شناختی، شکاف عمیق میان فرد و جامعه در جهان مدرن را به تصویر می‌کشد؛ جایی که انسان‌ها در ساختارهای بی‌روح و نقش‌های تحمیلی، معنا و هویت خود را از دست داده‌اند. تلاش یک پدر برای برقراری ارتباط با دخترش، بارقه‌ای از امید برای بازیابی انسانیت در دل جامعه‌ای فراموشکار را روایت می‌کند.

در جهانی که سایه‌های اقتدارگرایی بر دموکراسی سنگینی می‌کند، سینما بیش از همیشه نقش خود را به عنوان ابزار آگاهی، مقاومت و روایت حقیقت ایفا می‌کند. از Z کوستا گاوراس تا وی مثل وندتا، فیلم‌ها نه‌تنها هشدار می‌دهند، بلکه راهی برای اندیشیدن و ایستادگی در برابر سرکوب به ما نشان می‌دهند.

یکی از مشکلات اساسی سینمای ایران، نابرابری در اکران فیلم‌هاست. سازندگان فیلم‌های اجتماعی همواره از عدم دسترسی به سالن‌های مناسب و سانس‌های خوب گلایه دارند، در حالی که سالن‌ها بیشتر به فیلم‌های کمدی اختصاص داده شده‌اند. این موضوع باعث شده تا فرصت نمایش آثار با کیفیت اجتماعی محدود شود و سینما به محلی برای تجارت و کسب درآمد تبدیل شود.

فیلم «رها» به کارگردانی حسام فرهمند، با هدف نمایش واقعیت‌های تلخ جامعه پا به عرصه سینما گذاشته است، اما در مسیر روایت خود، به‌جای ترسیم تجربه‌ای انسانی و ملموس از فقر و بحران، به مجموعه‌ای از کلیشه‌ها و تمهیدات سطحی تن می‌دهد. این فیلم، با وجود سکانسی آغازین پرظرفیت و موضوعی قابل‌توجه، در ادامه اسیر آشفتگی روایی و ضعف در شخصیت‌پردازی می‌شود.

فیلم «قاتل و وحشی» حمید نعمت‌الله با وجود وعده‌های اکران، باز هم توقیف شد. چرا این فیلم مجوز نگرفت؟ بررسی دلایل، حواشی، و سکوت مسئولان سینمایی را اینجا بخوانید.

شاید اگر روستایی حجم استقبال از متری شیش و نیم را تجربه نمی‌کرد، به مانند جعفر پناهی و رسول‌اف بار سفر از کشور را می‌بست، اما مسئله اینجاست که به نظر می‌رسد روستایی فیلمساز زیرزمینی نیست. روستایی می‌داند که اگر می‌خواهد سینمایش دیده شود، الان وقت خوبی برای حضور در اروپا نیست.

فیلم «کاناپه» ساخته کیانوش عیاری، در ظاهر روایتی ساده از یک ماجرای خانوادگی است: پدری که برای حفظ آبروی خانواده‌اش، تلاش می‌کند کاناپه‌ای کهنه اما قابل استفاده را به خانه بیاورد تا مبادا در جلسه خواستگاری دخترش، نبود این وسیله‌ رایج، مایه‌ی شرم شود.